در یک دهه گذشته، تجارت الکترونیک در ایران رشد قابل‌توجهی داشته؛ اما با این‌که نسبت به کشورهای منطقه پیش‌گام بوده‌ایم، امروز نسبت به آنها عقب‌تر هستیم. سهم خرده‌فروشی آنلاین به کل خرده‌فروشی در ایران، در حالی %4 است که ترکیه به %20 رسیده.

حجم سرمایه‌گذاری اندک و موانع پیشِ روی آن، عدم حمایت مناسب از اقتصاد دیجیتال در لایه‌های قانون‌گذاری و تنظیم‌گری، اعمال محدودیت‌هایی که زیرساختی‌ترین نیاز کسب‌وکارهای آنلاین را هدف قرار می‌دهد، تحریم‌های بین‌المللی که مانع توسعه کسب‌وکارهای دیجیتال به بازار منطقه شده است، عدم حضور برندهای بزرگ بین‌المللی در کشور و بازار غیرشفافی که به‌ دلیل محدودیت واردات برخی گروه‌های کالایی در کشور ایجاد شده، در کنار تورم و کاهش قدرت خرید مردم، از مهم‌ترین دلایل این عقب‌ماندگی است.

در این فصل نگاهی به وضعیت تجارت الکترونیک در ایران داشته‌ایم.

در ابتدا به وضعیت خرده‌فروشی آنلاین در ایران و برخی از کشورهای دنیا اشاره شده که داده‌های آن از منابع مختلفی استخراج شده است.

بقیه بخش‌ها، نتایجی از پیمایش ملی «نگرش و احساس مردم نسبت به دیجی‌کالا» هستند که پرسش‌نامه آن در سطح ملی و توسط ایسپا در بهمن 1401 اجرا شد. در این پژوهش -که در فصل دیجی‌کالا زیر ذره‌بین نگاه جامع‌تری به آن داریم- سؤالاتی به رفتار خرید اینترنتی مردم اختصاص داشت که نتایج آنها بینش خوبی از وضعیت تجارت الکترونیک در ایران ارائه می‌دهد.

خرده‌فروشی آنلاین در سال‌های گذشته راه خودش را در بازار تجارت الکترونیک ایران پیدا کرده، بااین‌حال هنوز خیلی کار داریم!

هنوز سهم ایران بسیار کوچک است و تنها %4 از خریدوفروش به‌صورت آنلاین انجام می‌شود.

از %4 سهمی که خرده‌فروشی آنلاین از کل بازار خرده‌فروشی ایران دارد، %2 سهم فروشگاه‌های اینترنتی و %2 سهم خرده‌فروشی‌هایی است که بر بستر شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند. از این %2 سهم فروشگاه‌های اینترنتی، %1 از خریدوفروش به دیجی‌کالا اختصاص دارد.

از افرادی که خرید اینترنتی انجام می‌دهند پرسیدیم «مزیت خرید اینترنتی برای شما چیست یا به چه دلیل از خرید اینترنتی استفاده می‌کنید؟».

از بین گزینه‌ها، راحتی، صرفه‌جویی در زمان، قیمت‌های پایین‌تر و صرفه اقتصادی، و تنوع کالاها، 4 مزیت اصلی انتخابی پاسخ‌گویان بوده است.

از خریداران اینترنتی پرسیدیم «معمولا چه کسی خرید اینترنتی را در خانواده شما انجام می‌دهد؟». %36/5 از پاسخ‌گویان گفتند فرزندانشان خریدهای اینترنتی را انجام می‌دهند. این مقدار، 3 برابر کسانی است که گفته‌اند، پدر یا مادر در خانواده خریدهای اینترنتی را انجام می‌دهند.

از افراد درباره خرید اینترنتی پرسیدیم، %68/3 پاسخ‌گویان گفتند خرید اینترنتی انجام می‌دهند و فقط %31/7 اصلاً خرید اینترنتی انجام نمی‌دهند.

بااین‌حال فقط %21 پاسخ‌گویانی که خرید اینترنتی انجام می‌دهند گفته‌اند «اگر بتوانند کالایی را از طریق مراجعه به مغازه و هم از طریق خرید اینترنتی بخرند، خرید اینترنتی را ترجیح می‌دهند.»، بقیه پاسخ‌ها:

از افرادی که خرید اینترنتی انجام نمی‌دهند، یعنی یک‌سوم جامعه ایران (%31/7)، پرسیدیم «چرا خرید اینترنتی انجام نمی‌دهید؟». %49 این افراد گفته‌اند باید کالایی را که می‌خرند از نزدیک ببینند، %39 هم گفته‌اند به فروشگاه‌های اینترنتی اعتماد ندارند، %35/5 هم گفته‌اند خرید اینترنتی را بلد نیستند.

افرادی که گفته‌اند به فروشگاه‌های اینترنتی اعتماد ندارند حدود %20 کل نمونه را تشکیل می‌دهند و معرف یک‌پنجم جامعه ایران هستند.

تمایل مردم به خرید اینترنتی انواع کالاها یکسان نیست.

نتایج پیمایش ملی دیجی‌کالا نشان می‌دهد، پوشاک در ابتدای فهرست کالاهایی است که پاسخ‌گویان گفته‌اند مایل به خرید آن از فروشگاه‌های اینترنتی هستند. محصولات سلامت و زیبایی، کتاب و لوازم‌التحریر، وسایل خانگی و آشپزخانه، موبایل و لوازم الکترونیک، وسایل ورزشی و سفر، کالاهای سوپرمارکتی، اسباب‌بازی و وسایل کودک، ابزار و تجهیزات صنعتی، و محصولات بومی‌ومحلی در رده‌های بعدی قرار دارند.

زنان به خرید اینترنتی کالاهای سوپرماکتی، پوشاک، کتاب و لوازم‌التحریر، اسباب‌بازی و وسایل کودک، محصولات سلامت و زیبایی، وسایل خانگی و آشپزخانه تمایل بیشتری نسبت به مردان دارند.

اما مردان بیشتر از زنان مایل‌اند موبایل و لوازم الکترونیک، ابزار و تجهیزات صنعتی، و وسایل ورزشی و سفر را از طریق اینترنت خریداری کنند.

از میان %68/3 پاسخ‌گویان که خرید اینترنتی انجام می‌دهند، %61/2 آنها فروشگاه‌های اینترنتی را گزینه اول خود برای خرید اینترنتی معرفی کرده‌اند. بقیه پاسخ‌ها: