تجارت الکترونیک آنقدر اهمیت پیدا کرده که وارد ادبیات اقتصادی جهان شده است و حالا اقتصاد را بدون این شکل و شمایل تازه‌اش نمی‌شود در نظر گرفت.

دیجی‌کالا در این سال‌ها نقش مهمی در پیشرفت تجارت الکترونیک و خرده‌فروشی آنلاین داشته و در این فصل می‌خوانید که بزرگترین فروشگاه اینترنتی کشور چطور تلاش کرده ایران هم در این موج جهانی سهیم باشد.

آمار و ارقام این فصل نشان می‌دهد با وجود مشکلاتی چون اختلال‌ در زنجیره تامین کالا و قوانین و مقررات بازدارنده‌ای مانند ممنوعیت واردات بعضی کالاها، کاهش سرعت اینترنت و فیلترینگ در سال گذشته، فروشگاه‌های اینترنتی همچنان مورد توجه خریداران و فروشندگان هستند.

سعید محمدی/ هم‌بنیان‌گذار دیجی‌کالا: بعد از گذشت 17 سال، دیجی‌کالا از یک فروشگاه آنلاین در حال تبدیل شدن به مهم‌ترین زیرساخت تجارت الکترونیک کشور است، با اکوسیستمی شامل تکنولوژی پلتفرمی، زیرساخت عملیات و لجستیک هوشمند، فناوری‌های مالی، فناوری‌های کلان داده، هوش مصنوعی و رایانش ابری، پلتفرم تجارت الکترونیک اجتماعی، سرویس‌های محتوای دیجیتال، سرویس‌های تبلیغات آنلاین و بازاریابی مبتنی بر تکنولوژی و چندین حوزه‌ مرتبط دیگر. همه این‌ها صنایع و کسب‌وکارهای ایرانی را برای ایجاد تحول دیجیتال، قدرتمند کرده و همزمان ارزش‌های پرشماری برای مشتریان خلق می‌کنند و همینطور ما را در پاسخگویی به خواست و نیاز مشتریان، به عنوان نقطه تمرکز کسب‌وکار خود، تواناتر می‌کند.

برای ایرانی در مسیر توسعه پایدار، مواهب و منافع تکنولوژی را باید به جوامع محلی کمتر توسعه‌یافته هم تسری دهیم که اتفاقا این امر علاوه بر مسئولیت اجتماعی، در جهت توسعه پایدار اکوسیستم اقتصاد دیجیتال کشور است. سرمایه‌گذاری‌ بیشتر برای توانمندسازی کسب‌وکارهای بومی‌و‌محلی و برنامه‌های خرید اقساطی و خدمات اعتباری به مشتریان و کسب‌وکارها، دو نمونه از سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک دیجی‌کالا در این بخش است.

توجه همراه با وسواس به مشتری ارزش کلیدی دیجی‌کالا در طول سالیان گذشته بوده است. در سال ۱۴۰۲ ما بیش از پیش آموختیم که فروشندگان دیجی‌کالا نیز گروه بزرگی از مشتریان دیجی‌کالا به عنوان یک پلتفرم دوسویه هستند که رضایت و تجربه خوشایند آن‌ها، زمینه‌ساز خلق تجربه خوشایند برای خریداران است. تجربه فروش خوشایند را در اولویت‌های کلیدی سازمان قرار دادیم و با سرمایه‌گذاری‌های اثربخش در این حوزه امیدواریم که صدها هزار کسب‌وکار فعال در دیجی‌کالا نیز تجربه خوشایند و همراه با رشد را در فروش بر بستر پلتفرم، تجربه کنند.

در کنار انبوه خبرهای بد مربوط به شاخص‌های کلان اقتصادی در سال گذشته، یک خبر مهم و نویدبخش از فعالان اقتصاد دیجیتال ایران وجود دارد؛ رشد سهم خرده‌فروشی آنلاین به حدود 6 درصد از کل بازار خرده‌فروشی کشور و افزایش چشمگیر آن نسبت به سال گذشته، کشورمان را در زمره پرشتاب‌ترین رشدهای جهانی در صنعت خرده‌فروشی آنلاین قرار داده است. فعالیت‌ها، نوآوری‌ها و اقدامات فعالان اکوسیستم اقتصاد دیجیتال ایران، در توسعه تکنولوژی‌، لجستیک و زیرساخت‌های مرتبط، خلق و توسعه اکوسیستم تجارت الکترونیک (در پرداخت و فین‌تک، هوش مصنوعی، تکنولوژی‌های بازاریابی و ...)، نقشی بی‌همتا در رشد این سهم داشته است. قابل توجه است که این رشد با همه محدودیت‌هایی که برای دسترسی به اینترنت وجود دارد و مشکلات ناشی از تحریم‌ها و عدم سرمایه‌گذاری کافی صورت پذیرفته و چنانچه این محدودیت‌ها برطرف شود، رشدهای خیره‌کننده‌تری در انتظار صنعت اقتصاد دیجیتال ایران است.

چشم‌انداز ترسیم‌شده برای دیجی‌کالا برندی ملی با ایجاد ارزش برای ذی‌نفعان و در نهایت یاری‌دهنده برای یافتن راه‌حل‌های مبتنی بر تکنولوژی برای چالش‌های پیچیده ایران امروز است. ما می‌خواهیم منابع ظهوریافته و بالقوه گروه دیجی‌کالا را به سوخت اثربخش برای رشد مشاغل کوچک و متوسط تبدیل کنیم و از این طریق برندهایی بزرگ خلق کنیم که در توسعه اقتصادی کشور نقشی پررنگ دارند. معتقدیم این امر باعث توسعه اقتصادی و اجتماعی و قدرت‌بخشی واقعی و اصیل به مردم کشور می‌شود. ما می‌خواهیم مشارکت‌های دیجی‌کالا سهمی در پیشرفت ایران و جامعه داشته باشد. ما بر این باوریم زمانی که اقتصاد تکنولوژی کشور توسعه پیدا کند و مردم زندگی باکیفیت‌تری را تجربه کنند، دیجی‌کالا هم توسعه پیدا می‌کند و افتخار می‌کنیم که امروز این دو به هم گره خورده‌اند.

حمید محمدی/ هم‌بنیان‌گذار دیجی‌کالا: رویای خلق مشتری‌محورترین کسب‌وکار ایرانی در سال۱۳۸۵، انگیزه آغاز یک استارتاپ کوچک ایرانی بود. امروز هم با محور قراردادن همان رویای اولیه و تبدیل آن به کلیدی‌ترین ارزش سازمان، در حال تکمیل و توسعه زنجیره ارزش در اکوسیستم تجارت الکترونیک ایران هستیم. اعتماد مشتریان و فروشندگان عزیز دیجی‌کالا و تلاش و استعداد یک تیم مشتاق حدودا 12 هزار نفره، اکنون گروه دیجی‌کالا را در مسیر کامل کردن این زنجیره ارزش قرار داده است که در گزارش پیش‌رو به جزئیات این تلاش‌ها در سال ۱۴۰۲ اشاره شده است.

در مسیری که در 17 سال گذشته طی کردیم، آموختیم هر چقدر گستره خلق ارزش‌ها وسیع‌تر و فرصت‌ها فراگیرتر باشد و تعداد ذی‌نفعان بیشتر و متنوع‌تر باشد، رشدی ماناتر و معنادارتر به دست می‌آید. این آموزه، امروز ما را در مسیر خلق یک برند ملی قرار داده است که منافع آن با منافع مردم سراسر کشور گره خورده، رشد آن منجر به رشد کشور می‌شود و برای همه مردم ایران ارزش‌آفرین است. از مشتریان تا بزرگ‌ترین برندها و کوچک‌ترین کسب‌وکارها در این ارزش‌آفرینی سهیم هستند و به بهره‌وری اقتصاد کشور در مقیاس کلان کمک می‌کنند.

مشخصه بارز اقتصاد پلتفرمی ادغام اینترنت با تولید، کشاورزی، تجارت و خدمات در ابعاد مختلف است. این امر به ظهور پارادایم‌های کسب‌وکاری جدیدی منجر شده که مبنای آن بر ارزش‌هایی مانند باز بودن، دموکراتیزه شدن فرآیندها، به اشتراک‌گذاری، همکاری، موفقیت همه طرف‌ها و خلق ارزش مشترک برای همه ذی‌نفعان استوار است. ویژگی‌هایی که بنیان‌ نسل بعدی پلتفرم ما را پایه‌ریزی می‌کند و به وضوح در راستای دور شدن از مدل‌های کسب‌وکار قدیمی‌تر با بازی حاصل جمع صفر و -در عوضِ آن- تمرکز بر منافع برای همه ذی‌نفعان است.

دیجی‌کالای سال 1402 یک زیرساخت مقیاس‌پذیر مبتنی بر تکنولوژی است که 418 هزار کسب وکار ایرانی بر بستر آن در حال گذار به عصر اقتصاد دیجیتال هستند و صدها هزار فرصت شغلی در آن‌ها ایجاد شده که میلیون‌ها کاربر به طور ماهانه از خدمات آنلاین آن برای زندگی باکیفیت‌تر و صرفه‌جویی در زمان و هزینه استفاده کردند. برای اولین بار در تاریخ کشور مردم هزاران روستای ایران از همان خدمات و کالایی استفاده کردند که مردم پایتخت. این اعداد بیانگر قدرت اینترنت و دستاورد تکنولوژی برای بسط عدالت اجتماعی و بهره‌وری و کارایی بالاتر است که اولین بار در تاریخ در چنین سطحی تجربه می‌شود و ماموریت ما را نیز مشخص می‌کند و البته حاصل تلاش بااستعدادترین جوانان، مهندسان و متخصصان ایرانی است که در یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین شرایط اجتماعی و اقتصادی کشور، دست از امید نکشیده‌اند و در مشکلات و چالش‌ها خود را همچنان بخشی از راه حل می‌دانند.

ما در حال گذراندن دوران خارق‌العاده‌ای هستیم؛ دورانی پر از تغییرات، فرصت‌ها و چالش‌ها. «تغییر» ویژگی اساسی عصر ما در سراسر جهان است ولی وضعیت خاص سیاسی و اقتصادی ایران شرایط را برای ما پیچیده‌تر و پیش‌بینی‌ناپذیرتر کرده است. با وجود این شرایط، دیجی‌کالا چگونه می‌خواهد ارزش‌ها و ماموریت کلیدی خود را حفظ کند، به رشد خود شتاب دهد و با تبدیل شدن به برندی ملی، به ارزش‌آفرینی برای جامعه، مشتریان، فروشندگان و همکاران بپردازد؟ در توسعه ایران، به‌خصوص در بخش اقتصاد دیجیتال، نوآوری و تکنولوژی، چگونه نقشی باید ایفا کند؟ این پرسشی است که این روزها بیشتر از همیشه به آن فکر می‌کنم.

مسعود طباطبایی/ مدیرعامل دیجی‌کالا: دیجی‌کالا مفهومی جدا از تجارت الکترونیک ایران نیست. این دو پدیده در یک هم‌زمانی تاریخی، در میانه‌های دهه ۸۰ متولد شدند و سال به سال کنار هم رشد کردند. ما باور داریم توسعه زیرساخت‌ها در دیجی‌کالا، علاوه بر رشد کسب‌وکارمان، می‌تواند به توسعه اکوسیستم اقتصاد دیجیتال و توسعه کشور کمک کند. در سال ۱۴۰۲ تمرکز ما روی این موضوع بود و در مسیر پیش‌رو برای سال‌های آینده هم روی همین محورها متمرکز می‌مانیم.

۱- ما اعتقاد داریم برای توسعه اقتصاد دیجیتال و توسعه کشور انتخابی جز حضور پررنگ فروشنده‌های کوچک و بزرگ در بازارگاه‌ها نداریم. سال گذشته صدها هزار همکار فروشنده و تامین‌کننده در دیجی‌کالا حضور داشتند. در اولویت‌گذاری ما این دو رکن اصلی باید تجربه بهتری در تعامل با دیجی‌کالا داشته باشند. تامین‌کنندگان و فروشندگان به عنوان همکار و شرکای تجاری، از مهم‌ترین موتورهای محرک دیجی‌کالا هستند.

۲- ما باور داریم مشتریان وقتی تجربه خوبی خواهند داشت که در تامین کالاهای با کیفیت و جذب همکاران فروشنده متعهد، موفق باشیم. تجربه خوب برای مشتریان مهم‌ترین هدف ما در دیجی‌کالاست که تلاش کردیم در سال ۱۴۰۲ در این راه قدم برداریم.

۳- ما ایمان داریم که همکاران‌ در دیجی‌کالا یکی دیگر از ارکان این توسعه هستند. ایران پتانسیل بالایی در منابع انسانی دارد اما متاسفانه به دلایلی که برای همه ما روشن است این نیروی متخصص تمایلی به ماندن در ایران ندارد. در این فضا ما امیدواریم همچون گذشته زمینه‌ساز رشد نیروی انسانی سرمایه‌گذاری باشیم. بدون تقویت و رشد نیروی انسانی نمی‌توانیم توسعه را تصور کنیم.

۴- ما با وجود اینکه بنچ‌مارک‌های دنیا را مرور می‌کنیم و خواهیم کرد اما به کشف روش‌های جدید برای پیدا کردن راه‌حل مناسب در کسب‌وکارمان ادامه خواهیم داد. این مسیر اکتشافی در کنار همکاران، همکاران فروشنده و مشتریان و برندها سریع‌تر ما را به جواب سوالات‌مان می‌رساند.

۵- ما به عنوان یک بنگاه اقتصادی می‌دانیم ایجاد سود واقعی برای دیجی‌کالا زمانی محقق می‌شود که سود همکاران فروشندگان، مشتریان و همکاران هم به عنوان ذی‌نفعان ما تامین شود. در یک بازی پیچیده با بازیگران زیاد همه باید همزمان سود کنند. چه مشتریان، چه همکاران فروشنده و چه سهامداران شرکت. در یک بازی چند سر برد ما نقش یکی از بازیگران را بازی می‌کنیم.

مهدی امیرپور/ مدیر روابط‌عمومی دیجی‌کالا: گزارش سال ۱۴۰۲ که پیش روی شماست، بیش از اینکه نشانگر موفقیت‌های کسب‌وکار دیجی‌کالا باشد، داستان فراز و فرود افرادی است که تلاش کرده‌اند لبخند به خانه شما برسد. این لبخند نباید تنها به نام دیجی‌کالا ثبت شود؛ از فروشندگانی که روزشان را با ارسال سفارش‌ مشتریان آغاز می‌کنند تا کسب‌وکارهای بومی و محلی، از برندهایی که در همه ایران شناخته‌شده هستند تا ماموران ارسال، از کارشناسانی که در مرکز تماس اعتراض مشتریان را ثبت می‌کنند تا مامورانی که برای دریافت کالای مرجوعی به مشتریان سر می‌زنند، همه بازیگران کلیدی این نمایش هستند.

دیجی‌کالا مجموعه‌ای از چرخ‌دنده‌های ریز و درشت است که در کنار هم تلاش می‌کنند، برای مشتریان، چه از محله‌های تهران باشند چه از بندر درگهان قشم و بریس چابهار، چه از یامچی و زنوز در آذربایجان باشند چه در نهبندان خراسان جنوبی، یک تجربه مشترک را بسازند. ادعای بزرگی است اگر بخواهیم این تلاش را به برقراری عدالت جغرافیایی در ایران تعبیر کنیم اما در حد توان می‌خواهیم تبعیض چندهزار کیلومتری بین یک روستای مرزی در ایران و یک محله در مرکز تهران را کاهش دهیم. این ماموریت تک تک افرادی است که سال گذشته کنار هم بودند تا دیجی‌کالا را بسازند.

این گزارش، داستان همین آدم‌هاست. داستان دیجی‌کالا و مردم ایران که یک سال کنار هم بودند؛ اغلب با لبخند و البته گاهی با چاشنی ناراحتی و عصبانیت. داستان بسته‌هایی که به موقع نرسیدند، روایت کالاهایی که جابه‌جا ارسال شدند و ماجرای فروشندگانی را که بدقولی کردند در کنار تمام روزهای خوب و خوش به یاد خواهیم داشت. هر کسب‌وکاری وظیفه دارد از تمام این روایت‌های تلخ درس بگیرد تا بتواند اشتباهات را کاهش دهد. این اولویت ما در دیجی‌کالاست.

گزارش سال ۱۴۰۲ که پیش روی شماست سرشار از آمار و ارقام و نمودارهاست اما بدانید پشت هر یک از این اعداد آدم‌های زیادی نقش داشته‌اند. این بار سعی کرده‌ایم «پشت هر لبخند» و داستان این آدم‌ها را هم روایت کنیم. این گزارش از شما و برای شماست.

این روزها همه دولت‌ها در دنیا در تلاش هستند تا تولید ناخالص خود را رشد داده و گوی رقابت را در حوزه ایجاد رفاه برای شهروندان خود، از سایر ملل بربایند. در واقع یکی از اقدامات اساسی که حکومت‌ها باید انجام دهند این است که تسهیلاتی برای شهروندان فراهم کنند تا ظرفیت‌های بالقوه به ظرفیت‌های بالفعل تبدیل شده و به ظرفیت تولیدی برسد. این روند باعث توسعه کشور می‌شود و به‌وجود آوردن این شرایط یکی از مولفه‌های مهم در توسعه عدالت اجتماعی دنیای امروز ماست.

شرکت‌هایی مانند دیجی‌کالا که اقتصاد پلتفرمی را مدیریت می‌کنند شرایطی را برای شهروندان فراهم می‌آورند تا ظرفیت‌های بالقوه خود را به ظرفیت بالفعل برسانند و این موضوع چند فایده دارد: هم ایجاد اشتغال می‌کند و هم باعث افزایش تولید ناخالص کشور می‌شود. در حال حاضر شهروندان می‌توانند هر محصولی را که تولید می‌کنند از طریق پلتفرم‌ها با کمترین هزینه در دسترس دیگر شهروندان بگذارند که این موضوع منجر به همان دو نتیجه مثبت اشتغالزایی و افزایش تولید ناخالص ملی می‌شود.

اگر دولت‌ها در زمینه تسهیل فعالیت این سکوها تلاش کنند، کمک بزرگی به کشور در همه زمینه‌ها از جمله گسترش عدالت اجتماعی کرده‌اند. رفع موانع فعالیت این کسب‌وکارها و همچنین عدم ایجاد دست‌انداز و پاپوش برای این سکوها باید جزو رئوس یک دولت عدالت‌محور باشد. دولت باید اقتصاد را از دست نور چشمی‌ها گرفته و آن را تبدیل به اقتصاد مردمی کند.

یادمان باشد اقتصاد پلتفرمی یعنی اقتصاد مردمی و باید از اقتصاد قوم و خویشی که منافع را در دست عده‌ای قرار می‌دهد، دوری کنیم. اگر دولت بخواهد اقتصاد را مردمی کند، نباید به جنگ با استارتاپ‌ها برود یا اینکه آن‌ها را امنیتی بخواند و راه‌های تامین منابع مالی‌شان را قفل کند. راه رشد را نباید بست.

راهی که دیجی‌کالا آغاز کرده یک مسئولیت اجتماعی مهم است و به توسعه اقتصاد دیجیتال، توسعه عدالت اجتماعی و توسعه اشتغال خواهد رسید. توصیه‌ای که به دیجی‌کالا دارم این است که در سال جدید خودشان را برای شرایط رقابتی آماده کنند. می‌دانم انحصار در یک بنگاه اقتصادی می‌تواند مطلوبیتی داشته باشد اما رشد و نوآوری که در رقابت ایجاد می‌شود در هیچ شرایط دیگری وجود ندارد؛ هرچند بخشی از ایجاد این فضای رقابتی برعهده سیاستگذار است اما استقبال از رقابت یک ظرفیت ارزشمند است که در دیجی‌کالا باید رخ دهد.

سهم ایران در تجارت الکترونیک از ۴ درصد در سال ۱۴۰۱ به ۶ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده‌است.

نکته مهم اینجاست که فروشگاه اینترنتی دیجی‌کالا به‌تنهایی یک‌چهارم از این سهم را دارد. سایر فروشگاه‌های اینترنتی ثبت ‌شده با نماد اعتماد الکترونیکی هم 1/5 درصد دیگر از این سهم را در اختیار دارند. 3 درصد از سهم خرده‌فروشی آنلاین هم به تجارت الکترونیکی اجتماعی یا همان فروش در شبکه‌های اجتماعی می‌رسد.

توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور دیگر یک انتخاب نیست بلکه ضرورت گریزناپذیر زندگی مردم ماست. در روز‌هایی که کرونا شیوه‌های سنتی معیشت و اقتصاد را در همه دنیا مختل کرده بود، پلتفرم‌های دیجیتال بومی ما در بخش‌های مختلف، از خرده‌فروشی و خرید و فروش برخط گرفته تا آموزش و سرگرمی، نه تنها عبور از بحران را برای آحاد جامعه تسهیل کردند بلکه نقش بی‌بدیلی در زندگی روزمره یافتند. دیجی‌کالا به پشتوانه تیم جوان، نخبه و شبکه توزیع پیشرفته و فناورانه خود بدون شک یکی از ارکان زندگی دیجیتال ایرانیان است که حتی در دورترین نقاط کشور کام مردم را با فناوری شیرین کرده است.

پلتفرم‌های برخط دیگر امروز یک بخش فانتزی نبوده بلکه سرمایه‌های اصلی ملت ما برای حفظ و ارتقای خود در جغرافیای دیجیتال فردا هستند. بر این اساس و از ابتدای حضورم در وزارت ارتباطات، من و همکارانم از هیچ تلاشی برای حمایت از آن‌ها دریغ نکردیم. اقداماتی همچون تشکیل کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال دولت که در واقع هیات دولتی کوچک برای تسهیل و مانع‌زدایی و موتوری برای حرکت پرشتاب زیست‌بوم استارتاپی کشور است، تمهید زیرساخت‌های قانونی لازم برای حمایت از این بخش در قوانین کشور به‌ویژه قانون برنامه هفتم، حمایت‌های عملیاتی گوناگون در حوزه‌های قضایی و حقوقی و تسهیلاتی از سکوهای بزرگ کشور، ممانعت از برخوردهای سلیقه‌ای پلتفرم‌های وطنی و کمک به رقابت‌پذیری آنان در مقابل خصولتی‌ها و نمونه‌های خارجی، تسهیل ورود آنها به بورس و اخیرا نهایی‌سازی لایحه حفاظت از داده‌های شخصی کاربران ایرانی، همگی برای حمایت از رشد بالنده اقتصاد دیجیتال کشور بوده است.

با تداوم این حمایت‌ها ما امروز یکی از معدود کشور‌هایی در دنیا هستیم که یک تیم‌ملی اقتصاد دیجیتال با بازیکنانی شاخص در اکثر بخش‌ها داریم. دیجی‌کالا یکی از بازیگران کلیدی این تیم است و‌ امیدوارم با استقامت، قانون‌مداری، خلاقیت و نوآوری و مشتری‌مداری بنیانگذاران و جوانان نوآورش، به زودی در سطح منطقه و حتی فراتر، افتخار هر ایرانی باشد.

هزار نکته باریک‌تر ز مو اینجاست.

تجربه شکل‌گیری شرکت‌های نوآور در ایران، سرمایه‌ای گرانبها برای کشور است.

دو دهه قبل، جدا از پیچیدگی‌ها و مشکلات حوزه کسب‌وکار، فعالیت در محیط ناآشنا با مفهوم تجارت الکترونیکی و فناوری‌های نوین، سختی کار را دوچندان کرده بود. در این میان شرکت‌های موفقی در زیست‌بوم دیجیتال کشور شکل گرفتند، بالیدند و هم‌اکنون می‌درخشند که شرکت دیجی‌کالا در ایران ما، یکی از آنهاست.

باور دارم در این بین وظیفه دولت تقویت و شتاب‌دهی به فعالیت‌های نوآورانه ستاره‌های زیست‌بوم و بسترسازی برای ظهور و بروز شرکت‌های مشابه در فضای سالم رقابتی در کشور و توسعه بازارهای داخلی و خارجی برای آن‌هاست.

همچنین با روند رشد این سکوها، مسائلی مانند مسئولیت‌های حقوقی و اجتماعی این سکوها موضوعات جدیدی است که همکاری مشترک دولت و تیم اجرایی سکو را برای تنظیم‌گری منصفانه می‌طلبد و این مهم باید در مسیر درست خود پیش برود.

مطابق آمارهایی که وجود دارند، سهم اقتصاد دیجیتال از GDP (تولید ناخالص داخلی) ایران حدود نصف متوسط جهانی است. در حالی‌که در دنیا به طور میانگین ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی کشورها به این محل مربوط می‌شود، در ایران این عدد تنها ۶ درصد است. همین یک مقایسه به روشنی نشان می‌دهد که اقتصاد ایران تا حدی نیازمند توسعه در این حوزه است. اما مساله حتی جدی‌تر از این حرف‌هاست. ما وقتی از متوسط جهانی صحبت می‌کنیم باید در نظر داشته باشیم که چند ده کشور توسعه نیافته که عموما در منطقه آفریقا قرار دارند و همچنان دارای سهم قابل‌توجهی از اقتصاد بین‌الملل و چشم‌انداز روشنی نیستند، اعداد مربوط به معدل‌های جهانی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. به عبارت دیگر وقتی سراغ کشورهایی با چشم‌انداز تقویت قدرت ملی و دارای برنامه‌های توسعه برویم، متوجه عمق بیشتر عقب‌ماندگی خود در اقتصاد دیجیتال می‌شویم. برای مثال در کشور چین حدود ۴۰ درصد از GDP به اقتصاد دیجیتال مربوط می‌شود. یعنی بیش از ۵ برابر ایران.

بزرگترین تهدید ما از این حیث از سوی کشورهای منطقه و اطراف‌مان است. واقعیت این است که بخشی از این کشورها با سرعتی قابل‌توجه در حال جلو افتادن از ایران و افزایش فاصله خود با ما هستند. بیش از ۱۰ سال قبل در سال ۲۰۱۳ از میان کشورهای اطراف ما تنها ترکیه بود که با رتبه ۳۰ در میان کشورهایی با بیشترین نسبت اقتصاد دیجیتال در GDP حضور داشت. اما در سال ۲۰۲۲ امارات متحده عربی با رتبه ۱۳، قطر با رتبه ۲۶، عربستان سعودی با رتبه ۳۵ و ترکیه با رتبه ۵۴ در میان ۶۳ کشور برتر دنیا از این حیث قرار داشتند. نکته اینکه ایران کاملا خارج از این فهرست بود. پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ نیمی از اقتصاد جهان در خدمت اقتصاد دیجیتال خواهد بود و رتبه ذکر شده کشورهای اطراف ایران، نمودی است از تلاش آنها برای کسب بیشترین منافع از وضعیت جدید جهان.

سال گذشته اتاق اقتصاد دیجیتال دبی با انتشار گزارشی اعلام کرد که حجم اقتصاد دیجیتال امارات تا سال ۲۰۳۱ به بالای ۱۴۰ میلیارد دلار خواهد رسید. در همین دوران در سال ۲۰۲۲ بر اساس شاخص بلوغ GovTech بانک جهانی اعلام شد که عربستان سعودی دارای بهترین رشد در منطقه و سومین رشد در سطح جهان به دلیل تحول در دولت دیجیتال خود است.

با این وضعیت کاملا روشن است که کشور ایران نیازمند تحولی بسیار جدی در سطح اقتصاد دیجیتال است و لازمه اساسی این تحول نیز، تغییر و تحول نگاه سیاستگذاران به این حوزه است. در واقع مشکل ما در این حوزه پیش از هر چیز، اشتباه مجموع نگاه‌هایی است که منجر به سیاست‌گذاری اقتصاد می‌شود. به عبارتی در هنوز در ایران، سیاستگذار شرایط لازم برای فعالیت کسب‌وکارها و شرکت‌های مرتبط با اقتصاد دیجیتال را آنچنان که باید به رسمیت نشناخته است. در امتداد این نگاه نیز، بنگاه‌ها و مراکز بزرگ تجاری-اقتصادی کشور عموما در بخش‌های دولتی، عمومی و خصولتی، ضرورت منطبق شدن با چشم‌اندازها و ملزومات اقتصادی روز دنیا و خصوصا فناوری‌های برتر را نپذیرفته‌اند و متوجه زنجیره ارزش افزوده آن نیستند.

در چنین شرایطی باید پذیرفت مجموعه‌های شکل‌گرفته و توسعه‌یافته اقتصاد دیجیتال در ایران مانند دیجی‌کالا دارای استعدادهای خفته و توان پنهان بسیار زیادی هستند. یعنی به مانند دونده‌ای که در گل‌ولای تمرین دویدن کرده مشغول مسابقه دادن است. این دونده قطعا در یک زمین مناسب، توانی بالاتر از حد معمول خواهد داشت اما تا رسیدن به آن شرایط مطلوب اتفاق دیگری که می‌تواند و باید بیفتد، ورود و تاثیر این دست شرکت‌ها به عرصه حکمرانی اقتصادی و اصلاح آن است. دیجی‌کالا و شرکت‌های دیگری از این دست هم اکنون در مرحله تثبیت و رشد قرار گرفته و در پشت سر خود نیز سابقه بیش از یک دهه تولید و تربیت نیروی انسانی و ایجاد نظام اداری و بروکراتیک لازم برای کسب‌وکارهای دیجیتال را دارند. همانطور که اشاره شد این مجموعه‌ها تا اینجا در یک زمین پر از گل‌ولای پیش آمده‌اند و بعید به نظر می‌رسد که این مسیر به سرعت اصلاح شود. اتفاقا یکی از اصلی‌ترین گل‌ولای‌ها و سختی‌های پیش روی حرکت اقتصاد دیجیتال کشور، همین برقراری تعامل و گفت‌وگو با حوزه سیاستگذاری و تفهیم ضرورت‌های دنیای امروز و آینده به آن است که قطعا کار ساده‌ای نیست.

شرکت‌های بزرگی مانند دیجی‌کالا باید بخشی از سرمایه‌اجتماعی، اعتبار و تجربه خود را وارد این عرصه کرده و همانطور که در یک دهه قبل پدیدآورنده شالوده اقتصاد دیجیتال ایران شدند، در ادامه راه‌حلی برای افق‌گشایی در این عرصه پیدا کنند. این ظرفیت به مدد تجربه، شبکه روابط و اعتبار عمومی این دست مجموعه‌ها، برای شرکت‌هایی چون دیجی‌کالا وجود دارد.

توسعه توأمان اینترنت و تکنولوژی و سرایت آن به حوزه‌های تجاری احتمالا یکی از مهمترین روندهای تاریخی است که نه تنها شیوه‌های تولید و مصرف بلکه الگوی ارتباطات اجتماعی را نیز دگرگون خواهد کرد. تا همین امروز هم با رشد تجارت الکترونیک در جهان و رسیدن ارزش آن به بیش از 4 تریلیون دلار، جای تردیدی باقی نمانده که تجارت مجازی آینده درخشانی پیش رو دارد. این موضوع و ابعاد اثرگذاری آن بر زندگی انسان چنان گسترده و عمیق است که نام «تجارت اجتماعی» را ملهم از ایده دادوستد بر اساس شبکه‌ها و پلتفرم‌های اجتماعی به آن داده‌اند. دیجی‌کالا اولین و البته آخرین استارتاپی نیست که در این انقلاب تجاری نقش دارد؛ با این حال یکی از موفق‌ترین‌هایی است که بی اغراق، نه تنها ساختار بازار مبادله بلکه الگوهای تقاضا، تامین و تولید را تحت تاثیر ژرف قرار داده است. این موفقیت البته آغاز راه دیجی‌کالاست.

به سختی می‌توان در برابر وسوسه تبدیل دیجی‌کالا به یک استارتاپ بین‌المللی و همسو با «راه ابریشم دیجیتال» مقاومت کرد؛ جایی که دیجی‌کالا می‌تواند با اعتماد به نفس بیشتری در برابر غول‌های جهانی از گروه علی‌بابا تا آمازون یا eBay بایستد و یکی از مظاهر ارتباطات بین‌قاره‌ای شناخته شود. بسیاری از ناظران اقتصاد جهانی در سالیان گذشته همزمان با اندیشیدن به پیامدهای احیای مسیرهای مواصلاتی در اوراسیا، جایگاه ایران را در میانه‌ کریدورهای غرب به شرق و شمال به جنوب یادآوری کرده‌اند و آن دسته از سیاست‌هایی را پیشنهاد داده‌اند که به شکوفایی ظرفیت‌های بالقوه ایران در پیشرفت دادن اکوسیستم، لجستیک و زنجیره‌های تامین در حال پدیداری یاری می‌ساند؛ اما در این سال‌ها کمتر به اهمیت تجارت دیجیتال و استعدادهای مکنون ایران در وسعت دادن به این آرزو توجه کرده‌ایم. تحقق این استعدادها مستلزم سرمایه‌گذاری بیشتری در زیرساخت‌ها و از آن مهمتر، تعهد نهادهای دولتی به تامین بسترهایی از فین‌تک گرفته تا آخرین نسل‌ شبکه ارتباط اینترنتی و تا پایبندی به لوازم حقوقی از جمله به رسمیت شناختن حقوق مالکیت، مقررات بین‌المللی و بطور عمومی‌تر، ادغام هنجاری در جامعه کسب و کار جهانی است.

در این قلمرو نیز مانند دیگر حوزه‌های اقتصادی، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های خارجی، مداخلات غیرسازنده دولت، مقررات دست و پا گیر، ناهماهنگی نظام بانکی و ضعف در زیرساخت های ارتباطات ریلی، دریایی، هوایی و جاده‌ای، مانعی برای توسعه نوآوری‌های کسب و کار است. رفع این موانع به چیزی بیش از همدلی با کارآفرینان و صاحبان کسب و کار نیاز دارد. بدون یک استراتژی که توسط بینشی جامع در خصوص جایگاه اقتصاد دیجیتال درون رقابت‌های بین‌المللی تجهیز شده باشد، حتی تلاش برای تسهیل نقش‌آفرینی شرکت‌های موفق ایران مانند دیجی‌کالا، کوتاه مدت، تصادفی و برگشت‌پذیر خواهد بود. توصیه و حمایت از فراتر رفتن شرکت‌های ایرانی از مرزها صرفاً مسئله افزایش درآمد ملی نیست بلکه از آن مهمتر، تبدیل ایران به یکی از گره‌ها یا کاروانسرای تجارت دیجیتال و در پیامد آن، ارتقای توان چانه‌زنی ایران در رقابت با دیگر کشورهاست. در بلندمدت، اتخاذ این نگرش و در پیش‌گرفتن سیاست‌های حامی آن، گامی برای یکپارچه‌سازی اقتصاد منطقه‌ای است که گذشته از تقویت پیوندهای مرسوم اقتصادی و بالطبع، بازتقویت پیوندهای سیاسی و فرهنگی، می‌تواند آغازی بر شکل‌گیری یک بلوک تجارت منطقه‌ای متشکل از زنجیره‌های تامین منطقه‌ای باشد. بدون چنین دورنمایی، نه تنها این الگوهای موفق از توسعه بیشتر به سرحداتی که مستعد آن هستند بازمی‌مانند بلکه ممکن است به آرامی در سراشیب سکون و زوال قرار بگیرند؛ حادثه‌ای که خواه‌ناخواه در اشاره به کاهش قدرت ملی در عصر دیجیتال قرار می‌گیرد. با توجه به توسعه شتابان اقتصاد دیجیتال و راه باز کردن آن در رقابت‌های جهانی، دیر یا زود، دولت و سایر قوای حکومتی باید نگاهی فعالانه به این زمینه نوظهور انتخاب کنند و در آن‌صورت، این نگاه و ابزارهای مکمل آن نمی‌تواند فاقد ویژگی حمایت از کارآفرینان این حوزه و نمونه‌های موفق آن به منزله یک سرمایه ملی تکیه‌پذیر باشد.

شقایق محمدی/ معاونت حقوقی دیجی‌کالا: در سال 1402 هم درست مثل سال‌های پیش از آن، تجارت الکترونیک و به تبع آن حقوق تجارت الکترونیک در ایران با چالش‌های متنوعی دست به گریبان بود.

در حوزه مسئولیت‌ پلتفرم‌های تجارت الکترونیکی، ساختار حقوقی موجود همچنان ناکارآمد است. هر چند به نظر می‌رسد اکنون دیگر نهادهای ناظر، قانون‌گذار و همچنین نهادهای قضایی با تلاش‌های مداوم فعالان حوزه تجارت الکترونیک، مفهوم سکو (پلتفرم) را به عنوان بستری برای ارائه خدمات سرانجام پذیرفته‌اند ولی باید توجه کرد که قوانین کشور هنوز این مفهوم را به رسمیت نمی‌شناسد و این واقعیت‌ را که پلتفرم‌ها نیازمند مقتضیات حقوقی خاص خود هستند، انکار کرده یا نادیده می‌گیرند.

با رشد چشمگیر تجارت الکترونیک که نمادی از یک سیستم اقتصادی شفاف در دنیا هستند، تفسیر قوانین مطابق با ماهیت این کسب‌وکارها در این حوزه بیش از پیش احساس می‌شود. این امر نه تنها موجب افزایش اعتماد عمومی می‌شود بلکه می‌تواند زمینه‌ساز توسعه پایدار صنعت تجارت الکترونیکی در سال‌های آتی باشد.

جواد فراهانی/ معاونت مالی دیجی‌کالا: مباحث مالی و مالیاتی در شرکت‌های بزرگ سنتی سالیان سال است که در جریان بوده و چالش‌های کوچک و بزرگ آن حل و فصل شده است. با ورود شرکت‌های فعال در حوزه تجارت الکترونیکی اما مشکلات و چالش‌های جدیدی در این زمینه‌ها به‌وجود آمده که دولت‌ها در ایران و جهان با آن درگیر هستند. ما در دیجی‌کالا توانستیم با یک تیم حرفه‌ای مالی در برابر این معضلات نوپا بایستیم و ابزارهای جدید و راه‌حل‌های نوینی برای آن خلق کنیم. سال گذشته کار بسیار پیچیده‌ای در اداره مالیات داشتیم. واقعیت این است که موضوعات مرتبط با مالیات معمولا ویژه کسب‌وکار سنتی است و تجربه‌ای برای رسیدگی به مسائل مرتبط با مارکت‌پلیس و ادسرویس دیجی‌کالا در اداره مالیات وجود نداشت. آن‌ها با بسیاری از این مقوله‌ها برای نخستین بار مواجه می‌شدند که در چارچوب‌های مالی اداره مالیات جایی نداشتند اما با همت مضاعف تیم ما و تیم فنی دیجی‌کالا توانستیم این موارد را حل و فصل کنیم.ما وظیفه خودمان می‌دانیم که برای تسهیل در امور مالی شرکت‌های فعال در اکوسیستم درباره بسیاری از موضوعات از جمله مفاهیم جدید مالی، به عنوان رهبر و راهگشا فعال باشیم.