دیجی‌کالا اکنون به عنوان یکی از بزرگترین مجموعه‌های کاری در ایران مطرح است. دیجی‌کالایی که همه به عنوان یک فروشگاه آنلاین به‌ آن نگاه می‌کنند، در واقع در این سال‌ها ایجادکننده فرصت شغلی برای کارمندانش و همکاران فروشنده بوده تا در بحران‌های اقتصادی سهمی در برداشتن بار مشکلات از روی دوش کشور و مردم، داشته باشد. در این فصل با نگاهی به آمارهای دیجی‌کالا سهم خودمان را در ایجاد شغل و گسترش فرصت‌ها در سراسر ایران، روایت می‌کنیم.

کمال‌ ریاضی/ معاون منابع انسانی دیجی‌کالا: واژه «کارآفرینی» در ادبیات کسب‌وکار کشور شناخته شده است و تصویر موجود از این مفهوم در دیجی‌کالا با نام سعید و حمید محمدی در ذهن‌ها پیوند خورده است. در سال‌های جدید اما در دنیا مفهومی به اسم کارآفرین سازمانی به‌وجود آمده که معتقد هستم دیجی‌کالا در حال پیاده‌سازی این مفهوم است.

دو سال پیش مطالعه گسترده‌ای در این مورد داشتیم و متوجه شدیم تک‌تک افرادی که در دیجی‌کالا مشغول به‌کار هستند، کارآفرینی می‌کنند. کارآفرینی به این معنا که هرکدام از ما در دیجی‌کالا در حال ساخت فرصتی برای تولید منبع درآمدی برای افراد دیگری هستیم. تیم دیجی‌کالا مشغول ارائه خدمات به قشر گسترده‌ای از مخاطبان است و هر تیم به چندین گروه کمک می‌کند؛ با این تعریف می‌توان گفت که کارآفرینی در دیجی‌کالا محدود به بنیان‌گذاران این پلتفرم نیست و در حال حاضر چند هزار نفر در دیجی‌کالا مشغول کارآفرینی هستند. همچنین با توجه به نوع و فعالیت این افراد، همکاران ما به دنبال انجام کاری با تاثیرگذاری بالا هستند.

این اتفاق از زمانی که ما تبدیل به بازارگاه (مارکت‌پلیس) شدیم خیلی بیشتر خودش را نشان می‌دهد و می‌توانیم ادعا کنیم که مفهوم کارآفرینی در شرکت‌ ما توسعه پیدا کرده است.

یکی از ابعاد روابط سالم کاری، تعریف فضایی مشخص برای به رسمیت شناختن تلاش‌ها است. تلاش‌هایی که برای پیش بردن اهداف در سازمانی به بزرگی دیجی‌کالا، میان همکاران آن سازمان در لایه‌های گوناگون در جریان است.

این بستر در بیشتر سازمان‌های جهان و البته در دیجی‌کالا پلتفرمی به نام کدوس است. کدوس پلتفرم در دیجی‌کالا راوی قصه‌های جذاب میان همکاران ما است که به واسطه تقدیر‌ها و تبریک‌ها همه ما از آن با خبر می‌شویم.

پاسخگویی به نیازهای جدید و همگام شدن با تغییرات اساسی در استراتژی مدیریت عملکرد در دیجی‌کالا ، منجر به تولد پلتفرم جدید مدیریت استعداد Talent Management شد. این پلتفرم جامع با هدف مدیریت یکپارچه استعدادها و رشد و تعالی افراد در سازمان، طراحی و پیاده‌سازی شد. استراتژی پلتفرم Talent Management ایجاد بستری برای فرآیندهای مرتبط با مدیریت عملکرد، ارزیابی ۳۶۰ درجه، مرور عملکرد، شناسایی و توسعه استعدادها، و برنامه‌های جانشین‌پروری در دیجی کالاست.

این پلتفرم چرخه‌ای کامل از سفر کارکنان در سازمان را پوشش خواهد داد و به بهبود تجربه کارمندان و افزایش بهره‌وری سازمان کمک خواهد کرد.

یکی از مهمترین پیچیدگی‌های دپارتمان منابع انسانی دیجی‌کالا، تطبیق نیروی کار با نوسانات سفارش‌ها است. هزینه‌های مالی استخدام نیروی کار تمام‌وقت برای مدت کوتاه، به‌ویژه زمانی که کسب‌و‌کار دارای نوسان‌های سفارشی است، به‌صرفه نیست. بسیاری از افراد تمایل دارند شیفت کاری خود را به‌صورت منعطف و از قبل انتخاب کنند. پلتفرم اینشیفت Inshift بستری است تا این چالش را مدیریت کند و شرایطی را ایجاد کند تا افراد به انتخاب خودشان از بین طیف زمانی و مکانی گسترده‌ای انتخاب کنند.

مصی کوهنورد/ مدیرکل منابع انسانی تکنولوژی و محصول: تیم تکنولوژی و محصول دیجی‌کال‍ا، از پیشران‌های اصلی خلق ارزش در دیجی‌کال‍ا است. تضمین رشد چابک، بهره‌ور و کارآمد این تیم بزرگ، هدف مشترکی است که به همراه راهبران این تیم دنبال می‌کنیم. سال گذشته، با همراهی تیم راهبری تکنولوژی و محصول، بر موضوع کلیدی مدل عملیاتی (operating model) تیم تکنولوژی و محصول تمرکز کردیم. امید داریم تا با طراحی و اجرای یک مدل عملیاتی بهینه بتوانیم ساختار سازمانی بهینه‌تر و چابک‌تر و راه‌ و رسم کاری (way of working) موثرتر و کاراتری را ترسیم کنیم. در همین راستا، تل‍اش کردیم با بازتعریف شغل‌ها و نقش‌ها در این تیم، موانعی را که در راه چابکی و تحویل خروجی کارآمد بر سر راهمان بود برداریم. 

سال گذشته، تمرکز جدی‌مان روی تقویت تیم راهبری، توسعه‌ مهارت‌های راهبری و افزایش سرمایه‌ استعدادها (talent density) بود. جذب مدیران ارشد فنی با سوابق درخشان بین‌المللی و جهانی از شرکت‌های مطرح تکنولوژی (همچون google، spotify، amazon) بخشی از این اقدامات بود. برنامه‌های آموزش و توسعه‌ مدیران مانند کارگاه‌های آموزشی، جلسات coaching و دوره‌های آموزشی مهارت‌های رهبری از دیگر نقاط تمرکز ما در این حوزه بوده است تا بتوانیم نسل آینده‌ تیم تکنولوژی و محصول دیجی‌کال‍ا را پرورش دهیم.

برای اطمینان از این‌که دیجی‌کال‍ا همواره بستر و زمینِ بازی بی‌نهایتی برای رشد فردی اعضای تیم‌مان باشد، مدل جدید ارزیابی عملکرد و نردبان‌های شغلی مهندسی و محصول را پیاده‌سازی کردیم. تمرکز ارزیابی عملکرد مبتنی بر خلق تاثیر توسط افراد، همسویی رشد «افراد» و «دیجی‌کال‍ا» را تضمین می‌کند. نردبان شغلی، مسیر شفافی از رشد و پیشرفت فردی را ترسیم می‌کند و به شفافیت انتظارات دیجی‌کال‍ا از افراد و تیم‌ها می‌افزاید.

سال جدید را با تمرکز بر کارِ با برنامه شروع کردیم. «برنامه‌ریزی راهبردی» در حوزه‌های کل‍ان منابع انسانی (مانند جبران خدمات و به‌زیستی، برند کارفرمایی، جذب و استخدام، و آموزش)، در همین راستا بود. تدوین سند برنامه‌ راهبردی منابع انسانی با همراهی تیم راهبری تیم تکنولوژی و محصول، با این هدف انجام شد که اطمینان حاصل کنیم در طول سال، از اهداف اساسی تیم خود فاصله نمی‌گیریم و همچنین بتوانیم اولویت‌های اصلی منابع انسانی را به‌شکل شفاف به اعضای تیم‌ها اعل‍ام کنیم.

رضا شاه‌نظر دو سال است که در دیجی‌کالا فعالیت می‌کند. زندگی کاری رضا شاه‌نظر یک نکته عجیب دارد؛ او یک متخصص قلب است که حالا به عنوان مدیر بازاریابی محصول در دیجی‌کالا حضور دارد.

در واقع رضا رشته پزشکی خواند و متخصص قلب شد اما در تمام سال‌هایی که به عنوان پزشک فعالیت می‌کرد برنامه‌نویسی هم یاد می‌گرفت؛ کاملا خودآموز و بدون حضور در آموزشگاه‌ها. بالاخره وقتی اوایل سال 1400 وارد یک استارتاپ پزشکی شد، به این نکته پی برد که در بخش تکنولوژی و فناوری می‌تواند اثرگذاری بیشتری داشته باشد. بعد از مدتی هم تبدیل به مدیر فنی این استارتاپ شد و پس از آن هم مسیر کاری‌اش به دیجی‌کالا رسید.

یکی از نقش‌های تیم رضا، توسعه آزمایشی محصولات فنی کمپین‌های بازاریابی و بهینه‌سازی شاخص‌های عملکردی کسب‌وکار مرتبط با آن است که در برخی شرکت‌ها مانند فیس‌بوک به آن مهندسی رشد Growth Engineering می‌گویند. نقش دیگر تیم او فراهم‌سازی زبانی مشترک بین متخصصان فروش و مدیران فنی کسب‌وکار دپارتمان‌های مختلف دیجی‌کالا است. باید بدانید نقشی که رضا ایفا می‌کند چندان در ایران و جهان رایج نیست و معدود شرکت‌هایی در دنیا وجود دارند که این موقعیت شغلی را در چارچوب سازمانی خودشان طراحی کرده‌اند. او بعید می‌داند که مسیر پزشکی در زندگی‌اش به بن‌بست خورده باشد. ایده‌آل‌ترین آینده برای او به همین موضوع گره خورده تا بتواند یک نقش میان‌رشته‌ای مهم، بین علم پزشکی و فناوری در شرکت‌های بزرگ ایفا کند.

مجید گودرزی ۵۶ سال سن دارد و نزدیک به دو سال است که با دیجی‌کالا همکاری رسمی خود را آغاز کرده است. او در بخش خدمات پشتیبانی در واحد شادآباد دیجی‌کالا فعالیت می‌کند و مسئول شیفت عصر این واحد است.

مجید گودرزی با وجود تفاوت سنی زیادی که با همکاران خود دارد، هیچ‌گاه این اختلاف را حس نکرده است. او می‌گوید در انجام هر کاری که به او محول شده توانسته موفق ظاهر شود و پا‌به‌پای سایرین، مسئولیت‌هایی که داشته را به بهترین نحو انجام دهد. آقا مجید در شرکت‌های مختلفی کار کرده و معتقد است در دیجی‌کالا فضا برای پیشرفت کاری بیشتر از سایر جاها فراهم است. او باور دارد مدیریت در دیجی‌کالا از سایر مراکزی که در آن‌ها کار کرده متمایز است و محیط کاری او در این شرکت، سالم و ایمن است. برای او رعایت نکات مربوط به امنیت محیط شغلی و امکاناتی که شرکت برای نیروهایش در نظر می‌گیرد اهمیت زیادی دارد.

غزل صبوراوغانی الان ۱۹ ساله است و جوان‌ترین همکار دیجی‌کالا در سال ۱۴۰۲ بوده. او سال گذشته کارش را در بخش جمع‌آوری سفارش‌ها در مرکز پردازش شادآباد، یکی از انبارهای بزرگ دیجی‌کالا، شروع کرده است. غزل دیپلم انسانی دارد و تصمیم گرفته خیلی زود بازار کار را تجربه کند و از نظر مالی مستقل شود. او دختری سرزنده و باهوش است و از اینکه سرپرستان تیم‌شان به نیروهای جوان‌تر و تازه‌واردتر کمک می‌کنند خوشحال است.

غزل به شایسته‌سالاری در دیجی‌کالا باور دارد و می‌گوید: «از اینکه می‌بینم نیروها می‌توانند رشد پیدا کنند، خوشحال می‌شوم. مطمئن هستم که خودم هم می‌توانم پله‌های رشد و ترقی را طی کنم. دوست دارم یک روز در دیجی‌کالا تبدیل به یک نیروی مهم و کلیدی شوم.»

دیجی‌کالا هم مانند بسیاری از استارتاپ‌ها و سازمان‌های بزرگ، در چند سال گذشته با مهاجرت همکارانش مواجه شده است. سال گذشته بخشی از افرادی که همکاری‌شان با دیجی‌کالا به پایان رسید، از کشور مهاجرت کردند. تیم فناوری بیش از بقیه تیم‌ها و دپارتمان‌های دیجی‌کالا مهاجر داشت.

سال گذشته با طراحی و ارائه پرسشنامه‌ای درباره مهاجرت، پژوهشی درباره علل و انگیزه‌های مهاجرت انجام دادم. ۱۱۱۵۷ پاسخ‌گو از داخل و خارج ایران به این پرسشنامه در فاصله 9 تا 20 تیر 1402 پاسخ دادند. تحلیل داده‌های این پرسشنامه نتایج جالب توجهی داشت. اما قبل از این‌ که به داده‌های آن پرسشنامه بپردازم، داده‌ای را همین چند روز قبل از طریق یکی از مدیران شرکت دیجی‌کالا دریافت کردم که بسیار هشداردهنده است. در سال گذشته ۷۵ نفر از نیروهای متخصص این شرکت مهاجرت کرده‌اند که 3۲ نفر آن‌ها نیروهای متخصص حوزه فناوری اطلاعات بوده‌اند.

مایلم اهمیت این داده را در دو بخش نشان دهم و بر اساس تصویری که از این تحلیل به دست می‌آید به ضرورت‌های پرداختن به مساله مهاجرت و آینده ایران و بالاخص شرکت‌های نیازمند نیروی انسانی متخصص در سایه این داده‌ها و تحلیل‌ها فکر کنیم.

اول از زاویه چند نکته زیر به مهاجرت نیروی انسانی متخصص در ایران فکر کنیم.

1. مهاجرت – بالاخص وقتی گسترده شود – سبب کاهش ظرفیت نیروی انسانی متخصص در کشور می‌شود. سایر کشورها متقاضی برترین نیروهای فکری و متخصص جامعه ایران هستند و عرضه چنین نیروهایی محدودیت‌های جدی دارد. هر قدر مهاجرت گسترده‌تر شود، کمبود نیروی انسانی لازم برای بقا و ارتقای جامعه ایران در مسیر توسعه، بیشتر احساس خواهد شد.

2. مهاجرت اگر چه پدیده‌ای جهانی است اما در خصوص کشورهایی نظیر ایران، مساله از آن جهت حساس‌تر می‌شود که مهاجرت به بیرون، با همان میزان مهاجرت به درون از نیروهای باکیفیت و متخصص، جبران نمی‌شود. کشورهای اروپایی، آمریکا، ژاپن یا استرالیا کشورهایی هستند که توامان مبدا و مقصد نیروی مهاجر باکیفیت و متخصص هستند، اما این نکته در خصوص ایران صدق نمی‌کند.

3. مهاجرت مثل یک نیروی دارای تاثیر شبکه‌ای عمل می‌کند. هر فردی که مهاجرت می‌کند، دارای شبکه‌ای از دوستان، آشنایان و همکاران است که با رفتن خود، ایشان را نیز تحت فشار یا انگیزه مهاجرت قرار می‌دهد. این شبکه در بین نیروی انسانی متخصص که ارتباطات بیشتری دارد، دسترسی‌های افزون‌تری به شبکه‌های اجتماعی دارد و فرصت‌های بیشتری برای فعالیت در خارج از کشور دارد، با قدرت و قوت بیشتری عمل می‌کند.

4. تشدید مهاجرت نشان‌دهنده بروز مسائلی در جامعه ایران است که اگرچه برخی از آن‌ها به شدت آشکار شده‌اند، اما عواقب آن‌ها را می‌توان با تحلیل مهاجرت به خوبی شناسایی کرد. متاسفانه ظاهراً هنوز عواقب سیل گسترده مهاجرتی که فقط یک شرکت را در حد ۶۷ نفر از مدیران متخصص تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، آشکار نشده یا به اندازه اهمیت آن به موضوع پرداخته نمی‌شود.

5. مهاجرت به مسأله ذهنی بسیاری از مردم بدل شده و با نپرداختن جدی به این مسأله و مشخص نشدن ابعاد این پدیده، و حتی نبود روایت‌هایی دقیق از سرنوشت مهاجران، فضا برای فراگیرتر شدن این مسأله مساعدتر می‌شود.

دوم، اگرچه دلایل فوق برای اهمیت داشتن موضوع و پرداختن به آن کفایت می‌کند، اما می‌خواهم داده ۷۵ نیروی متخصص مهاجرت کرده دیجی‌کالا را با داده‌ای که از پژوهش سال گذشته به دست آمده است تکمیل کنم تا وجه مهم‌تری از مسأله آشکار شود. داده‌های آن پژوهش نشان می‌داد سرجمع، ۶۴/۷ درصد آن‌ها که کارهای مهاجرت‌شان قطعی شده و در آستانه ترک ایران بودند، به ترتیب در چهار حوزه فعالیت می‌کردند: خدمات فنی و مهندسی، بهداشت و سلامت، آموزش و پژوهش، و فناوری اطلاعات.

دقت کنیم که متخصصان حوزه فناوری اطلاعات در رده چهارم کسانی قرار داشته‌اند که مهاجرت‌شان قطعی بوده و ایران را ترک می‌کرده‌اند. اگر فقط از یک شرکت بزرگ دیجی‌کالا ۷۵ نیروی متخصص در طول یک سال مهاجرت کرده‌اند، و ۳۲ نفر در حوزه فناوری اطلاعات تخصص داشته‌اند، و مهاجرت متخصصان فناوری اطلاعات بر اساس داده‌های پژوهش مذکور در رده چهارم از نظر فراوانی بوده است؛ می‌توان دریافت که مهاجرت متخصصان رشته‌های فنی و مهندسی، بهداشت و سلامت، و آموزش و پژوهش در چه وضعیتی قرار دارد.

ادامه این روند، کشور را از وجود متخصصان تهی خواهد کرد. ایران که برای جبران عقب‌ماندگی‌های ناشی از دهه از دست‌رفته اقتصاد ایران به متخصصان نیاز دارد، نمی‌تواند نسبت به تداوم این وضعیت بی‌توجه باشد. هر چه زودتر باید فکری کرد به حال علل ریشه‌ای وضعیتی که در آن قرار گرفته‌ایم. یادمان باشد، هر متخصص مهاجری که از کشور خارج می‌شود، هم‌چون پلی است که متخصصان دیگری را به سوی بیرون راهنمایی می‌کند.

حمیدرضا سلیمانی، ۳۸ ساله است و بعد از مهاجرت به سوئد و کسب تجربه‌های بین‌المللی در شرکت‌هایی مطرحی مثل اسپاتیفای و کلارنا، به ایران بازگشته و حالا به‌عنوان معاون فناوری در دیجی‌کالا فعالیت می‌کند.

حمیدرضـا اوایل دهـه 80 عاشق دنیای کامپیوتر و برنامه‌نویسی شد و توسعه نرم افزار را به عنوان مسیر آینده‌اش انتخاب کرد. البته دانشگاه حضوری را رها کرد و از مسیرهای دیگر کسب دانش ‌می‌کرد. در 18 سالگی کارش را در شرکت فالق صنعت و بعدتر مرکز مهندسی ایران‌خودرو به عنوان توسعه‌دهنده نرم‌افزار آغاز کرد و بعد از چند تجربه کاری، در معماری نرم‌افزار و راهبری تیم‌های فنی تخصص بیشتری پیدا کرد و راهبر ارشد فناوری در شرکت بیستاک شد. حمیدرضا پس از مدتی مهاجرت کرد و مدیر مهندسی یک شرکت بازی‌سازی سوئدی شد. مسیری که او را به شرکت معروف اسپاتیفای رساند. یک فضای کاری متفاوت و بسیار مدرن که جذابیت‌های خودش را داشت اما در سفری به ایران با بازدید از کارخانه نوآوری آزادی، جذب فضای تازه‌نفس استارتاپ‌های ایران شد. مدتی هم در دیجی‌نکست کار کرد اما دوباره به سوئد بازگشت و این بار مدیر مهندسی شرکت کلارنا، بزرگ‌ترین فین‌تک اروپا شد. البته در این دوران اخبار اکوسیستم استارتاپی ایران را دنبال می‌کرد و در نهایت با پیشنهاد حمید محمدی به ایران بازگشت.

بالاخره حمیدرضا سلیمانی کارش را در پاییز سال 1402 به عنوان معاون فناوری در دیجی‌کالا آغاز کرد. او می‌گوید مهاجرت متخصصان چالشی برای تمام کشورهاست، حتی در اروپا و امریکای شمالی. اما به چشم او یک پدیده دائمی نیست. مردم به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند، تجربه‌های جدید یاد می‌گیرند و برای انتقال این تجربه به کشور خود بازمی‌گردند. من از اینکه در جوانی به سوئد رفتم و تجربیات جهانی کسب کردم خوشحالم و الان هم از اینکه به ایران برگشتم و در دیجی‌کالا فعالیت می‌کنم خوشحالم. دیجی‌کالا مثل زمین حاصل‌خیزی است که هر دانه‌ای در آن بکارید برداشت خوبی خواهید داشت.»

دیجی‌کالا تلاش می‌کند فرصت رشد و پیشرفت را برای همکارانش ایجاد کند. به همین دلیل هر سال دوره‌های آموزشی مختلفی در دیجی‌کالا برگزار می‌شود.

از سال 1395 که دیجی‌کالا تبدیل به یک بازارگاه شد، همکاران فروشنده از سراسر ایران به این فروشگاه اینترنتی پیوستند.

تعدادی از همکاران فروشنده، فروش آنلاین را در کنار فروش حضوری و به اصطلاح آفلاین ادامه می‌دهند و تعدادی از آنها کسب‌وکارشان کاملا آنلاین شده و در واقع تنها در دیجی‌کالا فروش دارند.

رشد همکاران فروشنده در طول 7 سال فعالیت بازار آنلاین نشانگر نقشی است که دیجی‌کالا در ایجاد فرصت شغلی در کشور برای گروه‌های مختلف دارد.

بخش ویژه‌ای از فعالیت دیجی‌کالا ایجاد فضای کار برای کسانی است که می‌خواهند کسب‌وکار کوچک خودشان را داشته باشند یا در شهرهای کوچک و دور فعالیت می‌کنند. کسب‌وکار بومی و محلی در دیجی‌کالا یک فرصت شغلی برای این افراد ایجاد کرده تا بدون در نظر گرفتن بُعد مسافت بتوانند شغلی به وسعت ایران داشته باشند. بخش بومی و محلی توانسته‌ است برای تعداد زیادی از افراد در دورترین شهرهای ایران شغل ایجاد کند.