تکنولوژی در برابر تحریم‌ها در ایران

گزارش روزنامه اسپانیایی El Pais از شرکت‌های تکنولوژی محور ایرانی

موضوع تحریم‌ها و رشد شرکت‌های تکنولوژی در این روزها سوژه‌ای برای روزنامه اسپانیایی زبان El Pais شده است. این روزنامه که دومین روزنامه پرتیراژ اسپانیا است، گزارشی را از نحوه فعالیت استارتاپ‌های تکنولوژی محور در ایران تهیه کرده و نحوه فعالیت آنها را در وضعیت دشوار تحریم‌ها و شرایط اقتصادی بررسی کرده است.

ترجمه کامل این گزارش را در ادامه می‌خوانید:

تحریم‌های ایالات متحده‌ امریکا رشد شرکت‌های ایرانی خلاق‌تر را تحت تاثیر قرار میدهد. در نبود آمازون، دیجی‌کالا شکل می‌گیرد، در نبود اوبر، مردم اسنپ سوار می‌شوند و کافه‌بازگزارش روزنامه اسپانیایی El Pais از شرکت‌های تکنولوژی ایرانیار فروشگاهی دیجیتال برای ارائه اپلیکیشن‌های اندروید به زبان فارسی است. در گذشته و امروز، تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران، کشوری که بالاترین میزان استفاده از اینترنت را در خاورمیانه دارد، هم مانعی بر سر راه فناوریهای نوین بوده و هم انگیزه‌ای برای توسعه آنها. درواقع، این تنها بخشی از نظام اقتصاد ایرانی است که رشد می‌کند، و البته دولت هم به این امر توجه نشان می‌دهد.

از پنجره، رشته کوه همچنان برفی البرز دیده می‌شود. این منظره خاص و روسری‌های رنگی روی بعضی سرها که پشت کامپیوترهایشان مشغول به کارند تصویری کمتر دیده شده از تهران پیش چشم بازدیدکننده قرار میدهد. در اداره مرکزی کافه‌بازار هستیم، پلت‌فرمی دیجیتال برای اپلیکیشن و بازی که پنج دانشجوی دانشگاه صنعتی شریف در سال 2011 به ‌راه انداختنه‌اند، پیش از آنکه طراحان و کاربران ایرانی در دسترسی به بازار جهانی با مشکل مواجه شوند. اکنون 300 نفر، با میانگین سنی 24 سال، در اینجا کار می‌کنند (یک‌ چهارم آنها را زنان تشکیل می‌دهند)، و همین هفته گذشته (آخر فروردین 1398) تعداد کاربرانشان به 40 میلیون نفر رسید.

رشد استارتاپ‌ها در ایران

علی احمدی، مسئول روابط بین‌الملل این پلی استور ایرانی می‌گوید:”ایرانی‌ها به اپلیکیشن‌هایی که خودشان طراحی کرده‌اند نیاز دارند. تعداد شرکت‌ها به‌سرعت در حال افزایش‌ است چون پلتفرمی برایشان وجود دارد”.

اینترنت نفوذ بالایی میان 82 میلیون ایرانی دارد، نیمی از آنها با تلفن‌های هوشمند به اینترنت وصل می‌شوند، از هر ده نفرشان هفت نفر روزانه از سرویس‌های پیام‌رسان همچون تلگرام و واتس‌آپ استفاده می‌کنند و اینستاگرام 24 میلیون کاربر دارد. با اینکه در ایران توییتر و فیس‌بوک فیلتر است، بسیاری به کمک فیلترشکن به این شبکه ها دسترسی دارند. اما تحریم‌های ایالات متحده مانع استفاده از برنامه‌های تحت لیسانس می‌شود، خرید سرویس‌ها و محصولات را مشکل می‌سازد و در هفته‌های اخیر برای کسانی که در ایران از اپل استفاده می‌کنند، واقعا دردسرساز بوده است.

محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، اعلام کرده که میزان تحریم‌های پیش‌رونده از جانب واشنگتن پس از نقض توافق هسته‌ای، ایرانی‌ها را از حق توسعه محروم می‌کند زیرا مانع دستیابی به سرویس‌های عرضه‌کننده‌های جهانی می‌شود. او در یکی از دیدارها در ژنو گفت:” این امر سرمایه‌گذاری در حوزه آی‌تی (فناوری اطلاعات) را با مشکل مواجه می‌سازد و کسب‌وکار آنلاین را محدود میکند.”

احمدی، که بر پیشرفت‌های به وجود آمده به رغم تحریم‌ها تاکید دارد، می‌گوید: “تحریم‌ها تاثیر مستقیمی بر کار ما ندارد چراکه ما یک شرکت کاملا خصوصی هستیم، البته گاهی برای ما هم کارها مشکل‌تر می‌شود”، و برای مثال می‌افزاید: “چالش‌ها و فرصت‌ها هم‌زمان بروز پیدا میکنند. اگر نمی‌توانیم از سرویس‌های ذخیره‌سازی در وب آمازون استفاده کنیم، سرویس‌های خودمان را توسعه می‌دهیم و محیطی کاملا جدید خلق کرده‌ایم و امیدواریم آن را در اختیار شرکت‌های دیگر قرار دهیم. همچنین در خصوص سختی‌ها، به مشکلات پرداخت پول به طراحان بازی‌های خارجی اشاره می‌کند که با آنها همکاری می‌کنند. او تاکید می‌کند: “چگونگی انجام این کار را از طریق نهاد بانکی ذی‌صلاح خواهیم یافت.”

پتانسیل تجارت الکترونیکی در ایران

به گفته امیرحسن موسوی، مدیر روابط عمومی دیجی‌کالا، که 90 درصد تجارت آنلاین ایران را در اختیار دارد (آمازون در امریکا 17 درصد و علی‌بابا در چین 45 درصد از تجارت آنلاین را در اختیار خود دارند)،” این تحریم‌ها خیلی جدید نیستند. در طول ده یا دوازده سال این تحریم‌ها ما را تحت فشار قرار داده‌اند و ما با آنها رشد یافته‌ایم. زمانی ‌که شروع کردیم، هیچگونه زیرساخت لجستیک در اختیار نداشتیم و اگر مشکلی برای دسترسی به مجوزها نداشتیم، طبعا آنها را می‌خریدیم و به آنها وابسته میشدیم. اما اکنون خودمان زیرساختها را آماده کرده‌ایم. با این حال، اینکه بگوییم تحریم‌ها تاثیری نداشته‌اند، کتمان حقیقت خواهد بود. پیش از تحریم‌ها دو گزینه در اختیار داشتیم: هیچ کاری نکنیم و تسلیم شویم یا به دنبال راه حل باشیم؛ ما گزینه دوم را انتخاب کردیم و قوی‌تر شدیم.”

مرکز پردازش کالای 50 هزار مترمربعی دیجی‌کالا در شهرک دانش، در حومه تهران، گواهی بر این مدعا است. دیجی‌کالا بزرگترین شرکت در نوع خود (Ecommerce) در خاورمیانه است. در آنجا تنوع کالایی یک و نیم میلیونی وجود دارد، از محصولات الکترونیک (پایه اولیه آغاز به کار این شرکت) تا تایر ماشین، محصولات آرایشی و لحاف پر قو. موسوی در خلال بازدید از مرکز (مرکز پردازش کالا) تصریح میکند:” مرکز دیگری برای مواد فاسدشدنی در داخل شهر داریم”. گنجاندن مواد غذایی تازه و باز بودن پلتفرم دیجی‌کالا در داد و ستد مستقیم بین فروشندگان و خریداران (پلتفرم مارکت‌پِلیس) به آنها کمک می‌کند تا ضربه سقوط ریال در طول سال گذشته را جبران کنند.

“در حال حاضر همه چیز را می‌توان اینجا یافت: از شیر مرغ تا جان آدمیزاد”، شوخی‌ای برخاسته از یک ضرب‌المثل ایرانی. البته تحریم‌ها آنها را مجبور کرده ‌است تا اقلام متعددی را از پلتفرم حذف کنند، چون تنها کالاهایی را می‌فروشند که قانونی وارد کشور شده‌اند. او تاکید می‌کند که “با وجود پلتفرم مارکت‌پِلیس، دیجی‌کالا در همکاری با 20 هزار تولیدکننده، هنرمند و صنعتکار به خانه‌ای برای محصولات ایرانی تبدیل شده ‌است و در حال حاضر 70 درصد کالاها بومی هستند”. پیشتر، این نسبت به سختی به نصف می‌رسید.

در ایران پتانسیل زیادی برای تجارت الکترونیک وجود دارد، چون دسترسی به اینترنت و ضریب نفوذ استفاده از کارت‌های بانکی به خوبی گسترش یافته است. در جایی که کارت‌های اعتباری به جهت تحریم‌ها به‌کار نمی‌آیند، کارت‌های بانکی برای خرید آنلاین ضروریاند. در واقع، ارزش فروش اینترنتی از ماه مارس (فروردین) 2014 تا فوریه‌ (بهمن) 2018 در ایران شش برابر شده است، اگرچه در سال گذشته این میزان به‌زحمت 5/1 درصد کل فروش اینترنتی (E-Commerce) را در برگرفت.

به همین دلیل است که شرکت IIIC (تعاونی بین‌المللی سرمایه‌گذاری اینترنتی که در هلند ثبت شده است) هم به سرمایه‌گذاری در دیجی‌کالا تمایل نشان داده (پس از اعلام توافق اتمی در 2015، سهام 33 درصدی این شرکت را به دست آورده است) و هم  به کافه ‌بازار (در سال 2018 اعلام کرد که 10 درصد کافه بازار را در ازای 38 میلیون یورو خریده است). به این ترتیب می‌توان ارزش این کسبوکارها را به ترتیب500 و 380 میلیون برآورد کرد. البته برقراری دوباره تحریم‌ها دسترسی تکنولوژیست‌های ایرانی را به سرمایه‌گذاری کاهش می‌دهد و تهدیدی برای برنامه‌های توسعه خواهد بود.

لوسیانو زاکارا، از دانشگاه قطر که در این زمینه تحقیق کرده است، می‌گوید:” سرمایه‌گذاران و حامیان مالی خارجی باید مطمئن شوند که در فهرست سازمان‌ها یا اشخاص مشمول تحریم قرار نمی‌گیرند. از آنجاکه چنین شرکتهایی در مرحله توسعه و گسترش هستند و هنوز به معنای واقعی کلمه به سوددهی نرسیده اند، اگر سرمایه‌گذاری انجام نشود، خیلی زود در نقدینگی دچار مشکل خواهند شد.”

علاوه بر سرمایه، باید استعدادهای تکنولوژی ایرانی نیز جذب شوند. برای این منظور در دانشگاه‌های سراسر کشور به جذب نیرو می‌پردازند و شرایط کاری فوق العاده ای را پیشنهاد می‌دهند. در مورد کافه‌بازار ساعات کاری شناور است و امکان انجام کار از خانه وجود دارد؛ همچنین کافه تریاهای خوبی در اختیار کارمندان است و آنها میتوانند فوتبال دستی بازی کنند. احمدی، که در سالن استراحت حضور دارد، می‌گوید: “کارمندان ما ساعت‌های زیادی را اینجا می‌گذرانند. می‌خواهیم فضایی برای استراحت داشته باشند.” در این سالن همچنین یک میز بیلیارد و محلی برای بازی‌های ویدئویی وجود دارد، تقلیدی در مقیاس کوچکتر از آنچه که تکنولوژیست‌های بزرگ در سیلیکون‌ولی در اختیار دارند. در دفتر کارشان، بخشهای مختلف با استفاده از گلدان‌هایی از گل‌های طبیعی از هم جدا می‌شوند. امیر حقیقت، مدیر روابط عمومی، ادعا می‌کند: ” شرکتی متشکل از مهندسان و تکنسین‌های برگزیده هستیم.”

هر روز بیشتر یاد میگیریم

حسن، کارشناس ریاضی از اصفهان، که سه سال در کافه ‌بازار مشغول به کار است، بر جذابیت این نوع کار، که همتایی در ایران ندارد، صحه میگذارد. او در پاسخ به اینکه چه عاملی بیش از هر چیز در جذب شدنش به این شرکت موثر بوده است مختصر و مفید میگوید “هر روز چیز جدیدی یاد می‌گیرم. به‌ هیچ‌وجه به چیزی نه نمی‌گوییم و در هر مورد دنبال راه حلی برای دستیابی به آن هستیم.”

در دیجی‌کالا هم امکاناتی مثل بازی فوتبال دستی کنار یکی از سالن‌های غذاخوری مهیا است، اما 1500 کارمند مرکز توزیع این شرکت وقت زیادی برای این تفریحات ندارند. روزانه تا100 هزار سفارش دریافت، پردازش، بسته‌بندی و ارسال می‌شوند؛ در بخش ایده پردازی (کانتنت فکتوری) از 600 محصول عکس می‌گیرند و در بخش خدمات مشتریان به طور میانگین 15 هزار تماس دریافت می‌کنند. اما نظم و کارایی برخاسته از این سیستم چندین سال نوری با بروکراسی آزاردهنده دولتی، که در شرکت‌های خصوصی نیز گسترش می‌یابد، فاصله دارد.

این یک فرهنگ کاری است که دولت حسن روحانی، زیر فشارهای ناشی از تحریم و تنگناهای ایجاد اشتغال برای جوانان، مشتاق است تا در دیگر بخشهای اقتصاد گسترش پیدا کند.