مسئولیت ما از دل ارزش های برند بیرون می‌آید؛ گفت و گو با مصطفی شعبان‌پور، سرپرست واحد مسئولیت اجتماعی دیجی‌کالا

به نقل از شنبه مگ؛ مسئولیت اجتماعی از آن دست فعالیت‌های نو و جدید در میان کسب و کارها به حساب می‌آید؛ فعالیت‌هایی که با وجود تاثیرگذار بودن، نگاه چندان جدی از سوی بسیاری به آن نمی‌شود. برای برخی، بیشتر چیزی است که چند «بچه پولدار» بی‌دغدغه از سر بیکاری به دنباش راه افتاده‌اند، برای برخی هم سرفا فرصتی است تا چند عکس و استوری از آدم‌های دور از پایتخت بگیرند و شب به خانه‌های خودشان بازگردند. اما مسلما مسئولیت اجتماعی چیزی بسیار بسیار فراتر از اینهاست. فعالیتی که می‌تواند زمین را کمی برای زندگی قابل تحمل‌تر کند (که همین کمی هم خودش این روزها خیلی است). در گفتگو با مصطفی شعبانپور، سرپرست واحد مسئولیت اجتماعی دیجی‌کالا، به بررسی اهمیت و تاثیرات مسئولیت اجتماعی در کسب و کارها پرداختیم که در ادامه می خوانید.

می‌خواهم در مورد اهمیت CSR از شما بپرسم.

اگر بخواهیم اهمیت CSR در سازمان‌ها را بدانیم، باید یک مرحله عقب‌تر بیاییم و به نوعی به نقش شرکت‌ها در جامعه بپردازیم. ریشه این داستان از تاریخچه‌ای می‌آید و آن تاریخچه این است که شرکت‌ها در گذشته همواره به تنها چیزی که فکر می‌کردند، سود اقتصادی بود. بعد از یک سری بحران‌هایی که پیش آمد، به خصوص از طریق شرکت‌های نفتی یا شرکت‌هایی که در حوزه مالی کار می‌کردند یا بحران اقتصادی که در سال ۲۰۰۸ اتفاق افتاد یک مفهوم مدیریتی نوینی شکل گرفت، ترمی که خیلی مفصل‌تر از گذشته به آن پرداخته شد و ما نام CSR را امروز به آن می‌دهیم.

در مسئولیت اجتماعی شرکتی (Corporate Social Responsibility) منظور این است که یک شرکت علاوه بر مسئولیتی که در سودآوری خود دارد، باید به مسئولیت‌های بزرگ‌تری در جامعه هم نگاه کند‌ که مسئولیت‌های اخلاقی، مسئولیت‌های بشردوستانه و همچنین مسئولیت‌های قانونی است که می‌توانیم با جزئیات به آن بپردازیم. چرا CSR برای یک سازمان موضوعی است که باید به آن بپردازد؟ چون هر چه زمان رو به جلو می رود ذینفعان سازمان‌ها نسبت به نقش اجتماعی و محیط زیستی هر شرکت حساسیت بیشتری دارند و روی تصمیمات آنها در همکاری با شرکت‌ها تاثیر می‌گذارد. ذینفعانی که از آنها صحبت می‌کنیم، نهادهای مدنی، رسانه‌ها، احتمالا تامین‌کننده‌ها در کشورهای توسعه‌یافته و همچنین شرکت‌هایی که می‌خواهند با شما همکاری کنند، هستند. در نتیجه اگر بخواهیم ریشه‌ای به این موضوع نگاه کنیم، اهمیت CSR را باید از این جنبه نگاه کنیم که چون CSR در بلندمدت می‌تواند پاسخگوی نیاز ذینفعان سازمان باشد و ارتباط بین ذینفعان و سازمان را بهبود بدهد، از اهمیت بالایی برخوردار است.

رابطه CSR با هویت سازمانی به چه شکلی است؟

هر سازمانی بنا بر هویت خود برنامه‌های CSRای تعریف می‌کند. چیزی که شاید در ایران اتفاقا کمتر به آن پرداخته شده، همین یکی‌بودن هویت سازمان با هویت کاری است که در حوزه CSR می‌خواهد انجام بدهد که ما اینها را در ایران به نظر می‌آید جدا در نظر می‌گیریم؛ ولی در ترم بین‌المللی و حرفه‌ای، این موضوع کاملا با هم یکپارچه پیش می‌رود. برنامه CSR یک سازمان نمی‌تواند جدا از هویت یک سازمان باشد. فرض کنید هویت سازمان شما اینطور ایجاب می‌کند که مثلا شفافیت اصل اول شما باشد بعد نمی‌توانید CSR‌ای را اجرا کنید که نخواهد هیچ نفعی به این ارزش سازمانی شما برساند. به صورت کلی هویت یک سازمان نمی‌تواند مجزا از برنامه‌های CSRای باشد که می‌خواهد پیاده کند. همانطور که نمی‌تواند از برنامه‌های مارکتینگی خود مجزا باشد. نگاه ما به CSR باید یک بخشی از هویت سازمان باشد. در نتیجه در تمام طرح‌ها و پروژه‌هایی که می‌خواهیم در حوزه CSR اجرا کنیم، باید این هویت سازمان جاری شده باشد.

شما چطور هویت را در حوزه CSR پیاده می‌کنید؟

ما یک مفهوم در حوزه مسئولیت اجتماعی داریم به نام ماتریس موارد اساسی که در ماتریس موارد اساسی اولویت‌های سازمان را از دل نظرات مدیران ارشد سازمان، مدیران میانی سازمان، پرسنل سازمان و همچنین ذینفعان خارجی که شامل سرمایه‌گذاران، تامین‌کنندگان و کسانی می‌شود که با ما کار می‌کنند استخراج کنیم؛ به عبارتی یک ماتریس موارد اساسی که از دل آن اولویت‌های CSRای یک سازمان در‌می‌آید. به عبارتی شما هم هویتی که خود از درون به دنبال آن هستید و هم انتظاری که در بیرون ایجاد کردید و از شما انتظار می‌رود، با جمع‌بندی اینها به یک سری پروژه در CSR می‌رسید که نتیجه‌اش این است که کاملا یکپارچه با هویت برند سازمانی شماست. برای مثال کاری که خود ما در دیجی‌کالا انجام دادیم در حوزه یکپارچه بودن هویت یک سازمان با یک پلن CSRای می‌تواند نمونه خوبی باشد. ما سرویس دیجی‌‌کالا مهر را در دیجی‌کالا راه‌اندازی کردیم که این سرویس کاملا از دل ارزش‌های دیجی‌کالا ایجاد شد. ما در دیجی‌کالا شفافیت یک اصلی است که تلاش کردیم همواره روی آن بایستیم و این را به کل اکوسیستم هم ترویج کنیم. پس آمدیم بر مبنای ارزش‌های خودمان و تخصصی که داریم دیجی‌کالا مهری را راه‌اندازی کردیم که آن هم تلاش می‌کند یک شفافیتی را ایجاد کند اما این بار در عرصه نیکوکاری.

از نظر شما یک سازمان باید چه زمانی یا در چه مرحله‌ای وارد فعالیت‌های مسئولیت‌های اجتماعی شود؟

خیلی بستگی به نوع کسب‌و‌کار دارد. ما کسب‌و‌کارهایی داریم که از ابتدا بر مبنای مسئولیت‌های اجتماعی شکل می‌گیرند و به آنها کسب‌و‌کارهای اجتماعی می‌گوییم و تمام حوزه CSR هم اینطور نیست که ما بتوانیم یک نقطه را مشخص کنیم و بگوییم که از این نقطه شما به این بلوغ رسیدید که می‌توانید وارد فضای CSR شوید. به عوامل خیلی متعددی بستگی دارد که یکی از عوامل مهم آن نظر مدیران سازمان است، برای اینکه یک شرکت و یک استارتاپ چه زمانی بخواهد وارد حوزه CSR شود. یک سازمان از زمانی که سودآور می‌شود می‌تواند به صورت رسمی وارد حوزه CSR شود، هرچند نباید نگاه ما به CSR نگاه فقط بشردوستانه باشد.

من فکر می‌کنم ریشه این سوال ممکن است یک خطایی در ما ایجاد کند و آن این است که ما وقتی یک کسب‌و‌کار را راه می‌اندازیم، فعلا باید فقط سودآوری برای ما مهم باشد و مسئولیت اجتماعی نباید برای ما اهمیتی داشته باشد. ما وقتی از مسئولیت اجتماعی صحبت می‌کنیم یعنی از احترام به حقوق کارکنانمان هم صحبت می‌کنیم. از اخلاق‌مدارانه تعامل‌کردن با ذینفعان سازمان‌مان هم صحبت می‌کنیم و اینها موضوعاتی است که باید به عنوان شهروندانی که یک کسب‌و‌کار را راه‌اندازی کردیم، از ابتدا به فکر آن باشیم. پس تمام صحبت این است که نقطه مشخصی را برای شروع  CSR نداریم. ما از ابتدای شکل‌گیری یک استارتاپ می‌توانیم به مسئولیت‌های اجتماعی‌مان به‌عنوان مالکان بیزینس فکر کنیم تا در بلندمدت و با بزرگ‌تر‌شدن بیزینس ساختار جدیدی را با عنوان CSR برای رصد فرآیندها و تعریف پروژه‌هایی برای اثرگذاری اجتماعی و محیط زیستی ایجاد کنیم.

بعد رسانه‌ای CSR در استارتاپ‌ها بیشتر است. آیا به این خاطر است که اکوسیستمی‌ها بیشتر اهل مسئولیت اجتماعی نسبت به جامعه خود هستند؟

خیلی بستگی دارد به اینکه ما رسانه را چه تعریف کنیم. اگر مثلا رسانه را صدا‌و‌سیما تعریف کنیم، طبیعتا می‌بینید که استارتاپ‌ها در آن مدیا خیلی حضوری ندارند و اتفاقا شرکت‌هایی که شاید تولید‌کننده‌های بزرگی هستند خیلی در صدا‌و‌سیما بولد هستند. اگر کار CSRای هم می‌کنند از همان مدیا استفاده می‌کنند و اعلام می‌کنند. ما بیشتر روی شبکه‌های اجتماعی کار می‌کنیم و رسانه ما شبکه‌های اجتماعی است.

آیا استارتاپی‌ها نسبت به بیزینس‌های دیگر بیشتر مسئولیت اجتماعی را دغدغه خود می‌دانند؟

من چنین برداشتی ندارم چون نمی‌توانم آماری را پیدا کنم که بتواند این نظر را رد یا تایید کند و در نتیجه نظر قطعی نمی‌توانم راجع به آن بدهم. برداشتی که خودم نسبت به فضای استارتاپی دارم این است که استارتاپ‌های ما در ابتدای مسیر مسئولیت اجتماعی هستند همانطور که کلیه بیزینس‌های ما در ایران ابتدای مسیر هستند. ما مثلا در استارتاپ‌های ایرانی هنوز به مرحله‌ای نرسیدیم که بتوانیم گزارش مسئولیت اجتماعی منتشر کنیم که در دیجی‌کالا تلاش می‌کنیم تا بتوانیم سال آینده این گزارش را برای اولین‌بار در استارتاپ‌هایمان منتشر کنیم. این نشان می‌دهد که ما هنوز خیلی راه در حوزه مسئولیت اجتماعی برای رفتن داریم و باید روی آن کار کنیم.

در یک سال گذشته در دیجی‌کالا چه اتفاقاتی در این زمینه افتاده است؟

ما در یک سال گذشته در دیجی‌کالا یک گذار را طی کردیم، از همان ساختاری که خدمت شما عرض کردم که خیلی بلند‌مدت فکر نمی‌کند و تلاش می‌کند با شرکت در کارهای بشر‌دوستانه فعالیت‌های CSRای خود را در جامعه پروموت کند به سمت شرکتی که فعالیت‌های بلند‌مدت‌تری را در حوزه CSR برنامه‌ریزی می‌کند. ما یک گذاری را در یک سال گذشته طی کردیم و تلاش کردیم CSR را داخل دیجی‌کالا ساختارمند کنیم با پروژه‌هایی که از دل هویت دیجی‌کالا و از دل ماتریس موارد اساسی دیجی‌کالا و اولویت‌هایی که بیزینس، صاحبان بیزینس، سهامداران بیزینس فکر می‌کردند که نیاز است ما در حوزه مسئولیت‌های اجتماعی کار کنیم‌ و از دل آن طرح‌هایی استخراج شد که ما به سه طرح اصلی در دیجی‌کالا رسیدیم‌ که دیجی‌کالا مهر یکی از این پروژه‌های بلند‌مدتی است که ما روی آن بسیار کار خواهیم کرد و در آینده احتمالا خیلی بیشتر از آن خواهید شنید.

پروژه دومی که روی آن کار می‌کنیم پروژه دست‌مهر است که تلاش می‌کنیم روی کسب‌و‌کارهای خیلی خرد کار کنیم. منظور من از خیلی خرد افراد در معرض آسیب است، مثل کارتن‌خواب‌ها، مثل زنان سرپرست خانواده‌ای که توان مالی سرمایه‌گذاری و تولید کارآفرینی ندارند، یا افراد دارای معلولیتی که تحت پوشش موسسه‌های نیکوکاری هستند و توانمند‌کردن این افراد برای حضور در فضای دیجیتال که اسم پروژه را «دست مهر» گذاشتیم. در نهایت پروژه انتهایی در نظر داشتن پایداری در فرآیندهای دیجی‌کالا‌ست که تلاش می‌کنیم تا حد ممکن این فرآیندها را دوستدار محیط زیست کنیم.

اگر بخواهم مثالی را خدمت شما عرض کنم ما یک پروژه بزرگی را در دیجی‌کالا اجرا کردیم به اسم پروژه بین پکینگ، که در این پروژه حدود ۱۰درصد مصرف کارتن دیجی‌کالا کاهش پیدا کرده است. یا یک پروژه دیگری را اجرا کردیم به نام کارتن شردر که در آن تلاش کردیم به جای پلاستیک‌های محافظ از کارتن‌های آسیب‌دیده در فرآیند به عنوان محافظ کالاها استفاده کنیم. یا در سال آینده به سمت کارتن ریسایکلینگ خواهیم رفت به این معنا که بخواهیم کارتن‌های خود گروه دیجی‌کالا را برگردانیم و دوباره بازیافت کنیم که فاز آزمایشی آن را امسال اجرا کردیم. امسال سال گذار ما بود و ساختن زیرساخت‌هایی که نیاز داریم در بلند‌مدت تاثیرات مثبت‌مان را در جامعه افزایش بدهیم و از تاثیرات منفی خودمان کم کنیم. چیزی که CSR به عنوان نگاه حرفه‌ای و ساختارمند باید به آن فکر کند.

به عنوان سوال آخر اگر دست شما باز باشد و محدودیتی نداشته باشید سراغ چه موضوعی می‌روید؟

ما CSR را باید در دل یک شرکت ببینیم. همین که در دل یک شرکت نگاه می‌کنیم یعنی خود به خود محدودیت‌هایی از جنس در نظر داشتن مزیت‌ها و هویت شرکت را داریم. در نتیجه ما در قالب این هویت باید صحبت کنیم، حالا در دل این هویت آیا محدودیتی داریم یا خیر؟ ما تا الان به آن برخورد نکردیم یعنی در طول یک سال و نیم اخیر که در حال تلاش هستیم که CSR را در دل دیجی‌کالا ساختارمند کنیم تا به امروز محدودیت نداشتیم و تمام این پروژه‌هایی که اجرا کردیم، پروژه‌هایی است که با همراهی کامل مدیران ما بوده و تا به امروز محدودیت این‌چنینی نداشتیم.

در آینده حتما به سراغ پروژه‌های بزرگ‌تری هم خواهیم رفت و مثلا همین بازگشت کارتن‌های دیجی‌کالا پروژه بسیار بزرگی است که ما باید یک تغییر اساسی در سیستم لجستیک دیجی‌کالا بدهیم برای اینکه بتوانیم کارتن‌های سفارشاتی که تحویل شده را با سفارش بعدی که کاربر می‌خواهد تحویل بگیرد، پس بگیریم. این پروژه‌ها، پروژه‌هایی است که اگر یک سازمان محدود فکر کند قطعا از دل آن در نخواهد آمد.

از بین این سه کمپین تاثیرگذارترین آنها کدام‌یک بوده، دلنشین‌ترین کدام یک بوده و بزرگ‌ترین آنها کدام بوده است؟

ما کمپینی به این موضوعات نگاه نمی‌کنیم یعنی در دیجی‌کالا تلاش می‌کنیم که طرح‌های بلندمدتی را در نظر بگیریم و در دل آن طرح‌ها کمپین‌هایمان را برگزار کنیم و کمپین‌ها باید به آن طرح‌های بلند‌مدت ارتباط داشته باشند. این نقدی است که شاید خود ما به فعالیت‌های CSRای که در بیرون انجام می‌شود یا در گذشته در خود دیجی‌کالا انجام می‌شد، همیشه داشتیم و داریم. بزرگ‌ترین طرحی که ما در گروه دیجی‌کالا تا الان اجرا کردیم و در حوزه مسئولیت‌های اجتماعی حرف‌های زیادی برای گفتن دارد، طرح کسب‌و‌کارهای بومی و محلی دیجی‌کالاست که تلاش می‌کند کسب‌و‌کارهایی که از مرکز توجه که همین تهران است، دور هستند و دسترسی به بازارهای بزرگ ندارند، وارد بازار بزرگی مثل دیجی‌کالا کند که این به نظر من بزرگ‌ترین پروژه ما در حوزه مسئولیت‌های اجتماعی است.

تاثیرگذارترین به نظر من سرویس دیجی‌کالا مهر ماست که ما خیلی روی آن حساب کردیم و در آینده پروژه‌های متنوعی را روی همین سرویس دیجی‌کالا مهر اجرا خواهیم کرد. اگر بخواهم خیلی خلاصه دیجی‌کالا مهر را توضیح بدهم، پلتفرم کار نیکوکاری در یک فضای شفاف است و تلاش می‌کند به نیازهای خیریه‌ای و نیکوکاری ‌در قالب یک پلتفرم پاسخ بدهد. دلنشین‌ترین کمپینی هم که در این یک سال برگزار کردیم به نظرم کمپین بازگشت به مدرسه بود که با نام کیف مهربانی با همکاری موسسه مهر گیتی برگزار کردیم که در آن کمپین توانستیم حدود ۷۰۰ بسته لوازم‌التحریر از بستر دیجی‌کالا مهر و با مشارکت کاربران خود دیجی‌کالا تامین کنیم تا با کمک موسسه مهر گیتی در روستاهای سیستان و بلوچستان و مدارسی که تحت پوشش این موسسه بود، توزیع شود. به نظرم دلنشین‌ترین کاری که امسال انجام دادیم همین کار بود و شروع دیجی‌کالا مهر با کمپین کیف مهربانی بود و این برای خود ما خیلی دلنشین بود.

این مطلب اولین بار توسط شنبه مگ منتشر شده و در اتاق خبر دیجی‌کالا بازنشر شده است.