برای تجربه بهتر در این وبسایت، لطفا از صفحه نمایش بزرگتر استفاده کنید.
به نقل از اندیشه پویا؛ گزارش عملکرد سال ۱۴۰۰ دیجیکالا میگوید که این پلتفرم حدود چهل میلیون بازدیدکنندهی یکتای ماهانه دارد. تعداد بالای بازدیدکننده برگبرندهی دیجیکالاست که در پانزدهمین سالِ کاریاش با نزدیک به نه هزار کارمندِ مستقیم و هفتونیم میلیون تنوع کالایی به نیازهای روزانهی کاربرانش پاسخ میدهد. دیجیکالا با سرعت در حال گسترشِ خودش است و هر سال در مقایسه با سالِ قبل چند یالِ تازه به یالهای قبلیاش اضافه میشود. به قول سعید محمدی، «دیجی کالا اکنون به نسل سوم خودش رسیده و اکوسیستم نسبتاً کاملی از اقتصاد دیجیتال را ایجاد کرده است و چه چیز بهتر از آنکه بتواند عدالت اجتماعی را با دسترسی همه به منابع خرید و فروش آنلاین محقق کند؟» برای تحقق این عدالت در دسترسی به کالا، ۲۵۰ هزار فروشنده به صورت مستقیم در پلتفرم دیجیکالا حضور دارند تا در سهم چهار درصدی از خردهفروشیِ آنلاین در ایران سهم ببرند. طبق برآوردِ بخش تحقیق و توسعهی دیجیکالا، خرده فروشی ِآنلاین در ایران از سال ۱۳۹۹ تا سال ۱۴۰۰، بیستوپنج درصد رشد داشته و به چهار درصد از کل خرده فروشی در کشور رسیده است. آمار و ارقام حکایت از این دارند که دیجیکالا در این چهار درصد سرآمد است. گزارش عملکرد سال ۱۴۰۰ با تکیه بر دادههای استخراج شده از دپارتمانهای مختلف دیجیکالا، مسیرِ طی شده در یکسالِ این پلتفرم را برای مخاطبانش تصویر کرده است. از اینکه کاربران دیجیکالا بیشتر مرد هستند تا زن و اینکه گوشیِ موبایل و کتاب در رتبهی اول و دوم سرچ در این پلتفرم قرار دارند و اینکه پرفروشترین برندهای ایرانی کدامها هستند و اینکه پرخریدترین مشتریِ دیجیکالا در سال ۱۴۰۰، فردی بوده با ۲۳میلیارد تومان خرید. دادههایی که شاید خواندنشان برای مخاطبِ عادی فقط تفریح و سرگرمی باشد اما برای برنامهریزان اقتصادی و پلتفرومهای فروش اینترنتی میتواند مواد اولیهی تصمیمگیری و برنامهریزی برای آینده محسوب شود. اما هدفِ دیجیکالا از انتشار گزارشِ عملکرد سالیانه چیست؟ و چرا دیجیکالا هر سال یک گزارش دادهمحور بدون درنظر گرفتنِ گروه مشخصِ مخاطبانِ چنین گزارشهایی و برای عموم مردم منتشر میکند؟ امیرحسن موسوی مدیر ارتباطات در دیجیکالا و فاطمه میربها مدیر پروژهی تولید گزارش سال ۱۴۰۰ دیجیکالا از کموکیف و چراییِ تولید و تهیهی گزارشهای سالیانهی عملکرد میگویند که در ادامه میخوانید.
امیرحسن موسوی، مدیر ارشد ارتباطات دیجیکالا: اگر برندی ادعای پاسخگویی و شفافیت دارد باید مجموعهای از دادههای مربوط به برند خود را منتشر کند که اصلیترین مصداق آن هم انتشار گزارش عملکرد است. با این نگاه ایدهی نوشتن گزارش سالیانه از سال ۱۳۹۷ به صورت جدی در دیجیکالا دنبال شد. دیجیکالا ذینفعان گستردهای دارد و مسئولیت دارد گزارش عملکردش را به این ذینفعان برساند. البته این مسئولیت از جنس مسئولیت حقوقی که شرکتها و پلتفرمهایی که در بورس حضور دارند باید منتشر کنند نیست. ما وظیفهی اخلاقی داریم به مخاطبانمان بگوییم در طول یکسال چه عملکردی داشتهایم. یک جنبهی دیگر اهمیت انتشار گزارش سالیانه به نوع مواجههی امنیتی با دادهها در کشور ما بازمیگردد. ما در دیجیکالا با امنیتی نگاه کردن به دادهها مخالفیم و معتقدیم اگر توسعه میخواهیم، ابتدا باید از وضع موجود آگاه باشیم و بعد براساس وضع موجود هدفگذاری و شاخص عملکرد کلیدی (KPI) تعریف کنیم. در جامعهی ما قضاوتها مبتنی بر داده و آمار نیست و زمانی که میخواهیم عملکرد یک مدیر در یک نهاد دولتی یا حکومتی را ارزیابی کنیم شاخص و آماری برای ارزیابی عملکرد او وجود ندارد. متاسفانه در کشور ما بیش از آنکه گزارش تولید شود، سند چشمانداز تولید میشود. بیش از آنکه از افعال گذشته استفاده شود و بگوییم چه کردیم، آرزواندیشی میکنیم و حتا چیزی که به اسم سند چشمانداز تولید میشود از اعداد و ارقام تهی است. این درحالی است که در چند سال اخیر شرکتهایی در حوزهی اقتصاد دیجیتال آغاز به کار کردند که جنس کسبوکارشان به شدت وابسته به دادهها و آمار است و در داخل ساختار سازمانی این شرکتها واحدی به نام هوش تجاری (Business intelligence) موظف است به صورت لحظهای دادههای عملکرد حوزههای متفاوت سازمان را جمعآوری کند. تصمیمات نهایی و ارزیابی شاخصهای عملکرد در یک مجموعه نیز برمبنای تحلیل همین دادهها خواهد بود. هدف ما از انتشار گزارش سالانه این است که به مسئولیت اخلاقی خودمان عمل کنیم و فرهنگ دادهمحوری را در کشور بسط دهیم. ارزشی که داده خلق می کند در اشتراکگذاری آن است.
مفهوم اعتماد در جامعه ما مفهوم کمرنگ و پر خدشهای است و فقدان اعتماد نهادی موضوعی مهم و رایج است. اگر مخاطبی به دادههای ما اعتماد نداشته باشد چه میتواند بکند؟ ابزار راستیآزماییاش چیست؟ ما در حال حاضر به جز انتشار صادقانه و مسؤلانهی دادههای خودمان راه دیگری برای راستیآزمایی و قضاوت مخاطبان نداریم. دیجیکالا درحال حاضر مسئولیت حقوقی در قبال انتشار گزارش عملکرد ندارد و صرفاً بنا بر مسئولیت اخلاقیاش این گزارش را منتشر میکند. میتوان فرض کرد که منطقی نیست که ما با انتشار چنین گزارشی، داوطلبانه اعتبار برند خود را با اعداد و ارقام غیرواقعی خدشه دار کنیم و بنابراین چنین دادههایی قابل اعتمادند. البته امکان وجود خطا در یک گزارش دویست صفحهایِ پر از نمودار و ارقام ممکن است، کمااینکه تا مراحل آخرِ گزارش در حال عیبیابی آن بودهایم و بعد از انتشار گزارش هم از مخاطبان دقیق خودمان بازخورد میگیریم.
شفافیت هزینهی خاص خودش را دارد و وقتی یک سازمان نسبت به عملکرد خود عریان میشود و داده در اختیار عموم قرار میدهد، ناگزیر حواشی و انتقاداتی هم خواهد داشت. هر کسبوکاری باید دائماً زمینهی نقد خود را برای بهبود و اصلاح عملکردهایش فراهم کند. هر مقدار که مقیاس تأثیر یک کسبوکار بر جامعه بزرگتر باشد، انتقادات به آن سازمان بیشتر خواهد شد. رتبهی دوم جستوجوی کتاب در گزارش سالانهی دیجیکالا، به برخی نقدها و حاشیهها دامن زد. البته ناشران کتابساز کمتر از ۲۰درصد سهم در فروش کتاب دیجیکالا دارند. یک ناشرِ کتابساز که با عدم رعایت حق مالکیت فکری و بدون پرداخت هزینههای اصلی تولید کتاب، دست به انتشار آثار یک ناشر دیگر میزند، به واقع با در اختیار داشتن مجوز نشر از وزارت ارشاد و مجوز فروش از اتحادیهی ناشران و کتابفروشان به توزیع و فروش کتاب مشغول است. پلتفرم از لحاظ قانونی اختیاری دربارهی جلوگیری از فروش آثار این دسته از ناشران ندارد. قانون باید در مورد ناشران کتابساز تصمیم بگیرد و مراجع قانونی و اتحادیههای نشر که بخش مردمی و صنفی نشر هستند باید قوانینی داشته باشند که پلتفرمها بر اساس آن قوانین عمل کنند. با این همه دیجیکالا به رغم عدم وجود چنین قوانینی ــ ایران هنوز عضو کنوانسیون برن نیست ــ، به دنبال راهکاری برای محدود کردن فعالیت ناشران کتابساز در پلتفرم خود است. اما منتقدان نباید انتظار داشته باشند که دیجیکالا یک سازمان ارشاد و ادارهی سانسور درون خودش راهاندازی کند یا مانع فروش آثار زرد شود. بله میشود انتظار داشت که نشر فاخر و با کیفیت بیشتر و بهتر معرفی شود اما جلوگیری از فروش آثار زرد یا مبتذل یا کتابسازیها کارِ پلتفرمی چون ما نیست. دیجیکالا نهاد سانسور و اعمال سلیقه نیست و فقط یک فروشگاه همچون دیگر فروشگاههاست. نمایش کتابهای بهزعم منتقدان زرد در صفحهی نخست بخش فروش کتاب نیز نه از این بابت است که ما آن کتابها را انتخاب میکنیم، که بر اساس رتبهی میزان خرید یا جستوجو و میزان کلیک مردم است که توسط هوش مصنوعی محاسبه شده است. درواقع این ویترین از رفتار مصرفکننده ناشی می شود. اما بخش خوب ماجرا اینجاست که طبق آماری که دربارهی کتاب در گزارش تخصصی آن منتشر کردیم، کتاب تنها گروه از محصولات دیجی کالاست که هفتاد درصد مخاطبان آن از شهرهای کوچک و روستاها هستند و حدود دوازده هزار روستا در ایران از دیجیکالا کتاب میخرند که این برای ما افتخارآمیز است.
دیجیکالا توانمندسازی کسبوکارهای بومی و محلی ایران را از جمله وظایف خود در قبال توسعهی پایدار ایران و تمرکززدایی از شهرهای بزرگ میداند که درنهایت مانع از خسارتهایی مثل خالی شدن روستاها و از بین رفتن فرهنگ و سنتهای محلی میشود. در گزارش عملکرد سال 1400 برای اولین بار اعداد و ارقام و دادههای ریز پروژهی کسبوکارهای بومی و محلی دیجیکالا منتشر شده و این گزارش میتواند دو مخاطب جدی داشته باشد: جریانهای حاکمیتی و استارتآپهای فعال در حوزهی کسبوکارهای محلی. بعد از گذشت دو سال از آغاز پروژهی کسبوکارهای بومی و محلی دیجیکالا هنوز بخشی از مخاطبین ما در هر دو گروه فروشنده و خریدار از وجود بخشی به نام کسبوکارهای بومی و محلی در دیجی کالا مطلع نیستند و اگر این آگاهی به وجود آید با خرید محصولاتی از دورترین روستاهای ایران در پلتفرم دیجیکالا، فرهنگ و اقتصاد روستایی ما به شکل قابل توجهی توسعه پیدا میکند و به تبع آن فرهنگ بومیِ این مناطق حفظ میشود. مهمترین دغدغهی کسبوکارهای بومی و روستایی دسترسی به بازار است. تولید این کسبوکارها به رغم تحریمها یا موانع واردات و حتا شرایط بد اقتصادی هنوز پابرجاست اما فروش و دسترسی به بازار شهرهای بزرگ برای آنها ممکن نیست. سهم دیجیکالا ایجاد دسترسی بین این گروه از تولید کنندگان و خریداران است. در دو سال گذشته به واسطهی این پروژه داستانهای موفقیت زیادی ساخته شده است که موجب افتخار ماست. (برای مثال یک کورهی سفال در یک روستا در استان سیستان و بلوچستان احیا شده است و سفال چند هزار سالهی فرهنگی این منطقه دوباره در حال تولید و حفظ شدن است.) در حال حاضر سههزار کسبوکار بومی و محلی در این پروژه فعال و در حال یادگیری مارکتینگ و تولید محتوایند. دیجیکالا مسیر سختی برای ایجاد زیرساخت لجستیکی این برنامه طی کرد و حالا باافتخار میتواند بگوید هرکسی در هرجایی از ایران کالایی تولید کند میتواند آن را در بازار سراسر ایران عرضه کند. در حال حاضر هر تولیدکنندهای در بیشترین فاصله، حدود سه ساعت با محلهای تجمیع کالا و ارسال آنها فاصله دارد که این برای ما غرورآفرین است. در حوزهی مسئولیت اجتماعی، اگر قرار باشد برای توسعهی پایدار و محرومیتزدایی گام برداریم فعالیتهایی از این دست، یعنی کار به همراه یک درآمد با عزت، کارآمدتر است تا مثلاً توزیع یارانهها.
فاطمه میربها، مدیر پروژهی تولید گزارش سال ۱۴۰۰ دیجیکالا: پس از حدود یکسال مطالعه و بررسی نمونههای خارجی گزارشهای سالانه، سال ۱۳۹۸ اولین گزارش دیجیکالا که به عملکرد نیمسال اول 1398 مربوط بود منتشر شد و پس از آن با بهروز رسانی همان چارچوب و اضافه کردن ایدههایی جهت بهبود، گزارشهای سالانه در سالهای بعد منتشر شد. و اکنون بهدنبال آنیم که در سالهای آینده گزارش عملکرد عمومی شرکت بهصورت آنلاین و در لحظه در دسترس باشد. برای تعریف فرآیند انتشار گزارش عملکرد سالانه، ابتدا مسیر طی شده توسط سایر برندها و شرکتهای جهانی بررسی شد تا چرخ را دوباره اختراع نکنیم و با استفاده از تجربیات آنها مسیر تهیهی گزارش را تدوین کنیم. به این منظور تجربهی شرکتهای مشابه و بزرگ غربی و شرقی مانند گوگل و مایکروسافت تا مشابهترهایی مانند علی بابا و آمازون، و شرکتهایی مثل جی پی مورگان، مکنزی یا بی.سی.جی را که تخصصشان مشاورهی مدیریت و تهیه گزارش عملکرد است بررسی کردیم. سپس تلاش کردیم با تعریف پرسونای مخاطب ببینیم که مخاطب ما چه سؤالاتی از ما دارد که باید پاسخ آنها در گزارش باشد. در مرحلهی آخرِ تدوین مسیر هم به شنیدن اجتماعی (social listening) و رصد نقاط کور دربارهی دیجیکالا در رسانههای اجتماعی پرداختیم تا بینش دقیقتری از مفاهیمی که مخاطب نیاز دارد پیدا کنیم. این فرایند برای گزارش سالانهی دیجیکالا توسط یک تیم حرفهای در سال ۱۳۹۷ انجام شد و حاصل تلاش آنها در سالهای بعد مورد استفاده قرار گرفت. و در نهایت حدود دویست سؤال تعریف شد که به فصلبندی این سؤالات پرداختیم و حاصل آن گزارش عملکرد سالانهی دیجیکالا است.
بخش ارتباطات شرکتی دیجیکالا در راستای رویکرد داستانپردازی با دادهها، یک تیم با همین عنوان (storytelling with data) دارد که عهدهدار تولید گزارشهای عملکرد سالانه و گزارشهای تخصصی است این تیم در مرحلهی اجرا و تدوین گزارشهای سالانه از یک تحلیلگر داده که به مهارتهای محتوایی هم مسلط است بهره میبرد. وجود تحلیلگر داده در روابط عمومیها موضوع جدیدی در دنیاست و ما در ایران پیشگام استفاده از آن بودهایم. تحلیلگر داده، روایت دادهها را سادهسازی میکند تا از پیچیدگی آن برای مخاطب غیرمتخصص کاسته شود. پس یال اول اجرا و تهیهی گزارش سالیانهی عملکرد دیجیکالا وجود یک تحلیلگر داده است. یال دوم آن وجود یک قصهگوست تا روایت گزارش را بسط و شرح دهد و قصهی اعداد و ارقام را تعریف کند. یال سوم هم متخصص گرافیک و بصریسازی دادههاست تا این قصه با تصاویر و اِلمانهای گرافیکی به تصویر درآید. پیدا کردن افرادی با این تخصصها بسیار سخت است. پیدا کردن یک تحلیلگر داده که با محتوا آشنا و دید کسبوکاری داشته باشد یا گرافیستی که با اعداد و نمودارها آشنا باشد به زمان زیاد و مصاحبه با داوطلبان متعددی نیاز دارد. مثلاً در تیم فعلی، گرافیست ما، مهندسی خوانده و تحلیلگر داده متخصص قلب است که در آمار زیستی و ژنتیک و تکنولوژی مهارت دارد.
گزارش سالانهی دیجیکالا به عملکرد کل شرکت میپردازد. بنابراین همهی دپارتمانها در تولید آن مشارکت دارند. برای تولید گزارش سال ۱۴۰۰، در مجموع حدود صدوبیست نفر در بخشها و تخصصهای متفاوت در دیجیکالا با یکدیگر همکاری داشتهاند .تیمهای مختلف دستاوردهایشان در راستای بهبود تجربهی خرید و فروش در دیجیکالا را در اختیار ما میگذارند و در بهروزرسانی دادهها کمک میکنند. چنانکه اشاره شد بخش مهمی از گزارش دیجیکالا بهروزرسانی دادههایی است که هر سال تکرار میشود که این فاز حدود یک ماه زمان نیاز دارد و بخش دیگر اجرایی کردن ایدههای جدید و تولید محتواهای جدید است. مثل پروژهی عکاسی که هر سال انجام میشود یا تولید محتوای جدید در معرفی مسئولیت احتماعی و مارکتپلیس دیجیکالا. در مجموع تولید گزارش و طی مراحل بازبینی و در نهایت تأیید معاونان و مدیران ارشد به دوونیم تا سه ماه زمان نیاز دارد. برای تهیهی چنین گزارشی باید فرهنگ سازمانی و رویکرد تعاملمحوری میان بخشهای سازمان و تیم گزارش وجود داشته باشد. تمامی بخشها باید دربارهی اهمیت ابعاد چنین گزارشی که به نوعی یک فرآیند غیرانتفاعی است، توجیه شده باشند تا همکاری لازم را با تیم تهیه گزارش داشته باشند. حاصل این همسویی دیدگاهها این است که بخشهای مختلف سازمان خودشان برای تولید گزارشهای تخصصی پیشقدم میشوند. مثلاً گزارش بومیومحلی که بخش ویژهی گزارش سال ۱۴۰۰ است با تلاش ارزشمند تیم توسعهی کسبوکارهای بومیومحلی تولید شده است. امسال تیمهای محتوایی دیجیکالا در حال تولید یک گزارش تخصصی هستند وتیم تجربهی مشتریان بهصورت جدی پیگیر تولید گزارشی در این حوزه است و گزارشهای تخصصی تکنولوژی و عملیات نیز در برنامهی تولید قرار دارند.
این مطلب اولین بار توسط ماهنامه اندیشه پویا، شماره 80، منتشر شده و در اتاق خبر دیجیکالا بازنشر شده است.